Köy Enstitülerinin kurucusu İsmail Hakkı Tonguç’un oğlu, iş sağlığı doktoru Engin Tonguç’u kaybettik. Tonguç’un, hekim olarak önce işçi sağlığı konusunda birçok hizmeti olduğu kadar eğitim ve Köy Enstitüleri konularında da yoğun çalışmalar yaptı.

Köy Enstitülerinin kurucusu İsmail Hakkı Tonguç’un oğlu, iş sağlığı doktoru, araştırmacı yazar Engin Tonguç, 30 Aralık 2016’da Soma’da yaşama göz yumdu, ertesi gün aynı yerde, yakınları, dostları tarafından toprağa verildi. Engin Tonguç’un, hekim olarak önce işçi sağlığı konusunda birçok hizmeti oldu. SSK’de ve Türk Tabipleri Birliği’nde görev aldı. Uzmanlık alanında yayınları oldu.

Parlak bir eğitim
İşheri hekimliği alanının duayenlerindendi. 1928’de doğdu. 1951’de Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden mezun oldu. 1953-1958’de Almanya’da Hamburg Tıp Fakültesi’nde iç hastalıkları uzmanlık öğrenimi gördü. Türkiye’ye döndükten sonra 1964’e kadar işyeri hekimlikleri yaptı. 1964’te SSK Ankara Ulus Hastanesi’nde iç hastalıkları uzmanı olarak çalışmaya başladı. 1972’de İSGÜM ile SSK arasında başlatılan “SSK Sağlık Hizmetlerinin İş Hekimliği Katkısı ile Geliştirilmesi” projesinde proje koordinatörü olarak görev aldı.
1973’te iş hekimliği ve meslek hastalıkları konularında incelemeler yapmak için dört aylığına Almanya, Finlandiya ve İtalya’ya gitti. Ankara’da kurulması için uğraş verdiği Meslek Hastalıkları Hastanesi’nin başhekimliğine 1977’de atandı. 1978- 1980’de yaptığı SSK Genel Müdür Yardımcılığı görevi sırasında iş hekimliğinin geliştirilmesi, Meslek Hastalıkları Hastanelerinin açılması, tamgün yasasının çıkartılması, SSK’ye ilaç fabrikası alınması, SSK’de özel dal kliniklerinin kurulması, SSK eğitim hastanelerinin çoğaltılması, için çalıştı. 1980’de isteği ile emekli oldu. Öldüğünde 88 yaşında idi.

Köy Enstitüleri
Mesleki uğraşları dışında eğitim ve Köy Enstitüleri konularında da yoğun çalışmalar yapan Dr. Tonguç’un bu alanda da birçok yazısı ve kitapları ve konuşmaları vardır. Bize göre onun asıl hizmeti Köy Enstitülerini ve Tonguç’u anlatan ölmez yapıtlarıdır. Örneğin “Devrim Açısından Köy Enstitüleri ve Tonguç” (1970), “Köy Enstitülerinin İzinde” (2003), “Mektuplarla Köy Enstitüsü Yılları” (1976) ile birçok baskı yapan 792 sayfalık “Bir Eğitim Devrimcisi İsmail Hakkı Tonguç, Yaşamı, Öğretisi, Eylemi” (1997) adlı yapıtları. Özellikle son adını saydığımız kitabı her aydının başucu kitaplarından biridir. Dr. Engin Tonguç bu kitaplarla da yetinmedi elindeki hazine değerindeki Köy Enstitüleri ve babasıyla ilgili belge, fotoğraf, mektupları 2011’de İsmail Hakkı Tonguç Belgeliği Vakfı’nı kurarak toplumun yararlanmasına sundu.
Başkanlığını Işık Kansu’nun yaptığı bu vakıf, ikinci yönetim kurulu toplantısını ölümünden yaklaşık bir ay önce 26 Kasım 2016’da Soma’da Dr. Engin Tonguç’un evinde yaptı. Işık Kansu, bir konuşmamızda o toplantıyı anlatırken Engin Tonguç’un hâlâ belleğinin, değerlendirmelerinin çok iyi olduğunu söylemişti.

Babasının oğlu
Bu bana babası İsmail Hakkı Tonguç’un ölümünden yaklaşık bir ay önce yaptığı bir şeyi anımsattı. İsmail Hakkı Tonguç, 27 Mayıs 1960 müdahalesi sonrası yeni anayasa çalışmaları yapılacağını öğrenince, ilköğretimle ilgili bir yazı hazırlar, çevresine gönderir. Olayı Dr. Engin Tonguç şöyle anlatır: “Cenazeden dönenler, evde Tonguç’un masasında onun yeni anayasaya girmesinde yarar gördüğü konuları içeren, el yazısı ile yazılmış hazırlık çalışmasını buldular. Düşünlerini almak üzere bu metni bazı arkadaşlarına da yolladığı anlaşılıyordu. Ayrıntılı bir metindi bu. “İlköğretim zorunlu ve parasızdır. 7. yaşına basan kız-erkek her çocuk 15. yaşını tamamlayıncaya kadar, laik ilkokula, teknik okullara ve kurslara devam etmeye zorunludur.” ‘Zorunlu öğrenim çağında bulunan her çocuk öğrenim süresince, a) Yaşam okuluna özgü ilkeleri uygulayabilecek öğretmenlere kavuşmak, b) Sağlığı koruyucu olanakları elde etmek, c) Çağdaş bir okul binasında okumak ve eğitilmek, d) Kitaplardan, öğretim araçlarından yararlanmak, e) Öğrenim süresince taşıt araçlarından parasız yararlanmak, haklarına sahiptir.’ ‘İlk eğitim ve öğretim kurumlarının amacı, öğrencileri Türk toplumsal, ekonomik bünyesine en iyi bir şekilde uyum sağlayacak cumhuriyetçi ve laik va- Engin Tonguç (soldan ikinci), geçen yıl Yılmaz Büyükerşen’e Köy Enstitüleri Ödülü’nü vermişti. Köy Enstitülerinin kurucusu İsmail Hakkı Tonguç’un oğlu, iş sağlığı doktoru Engin Tonguç’u kaybettik. Tonguç’un, hekim olarak önce işçi sağlığı konusunda birçok hizmeti olduğu kadar eğitim ve Köy Enstitüleri konularında da yoğun çalışmalar yaptı. tandaşlar olarak yetiştirmektir.’
‘... Bu kurumlara devam eden öğrenciler yılda en az 200 gün öğrenim görürler.’ ‘Bakılmaya muhtaç kimsesiz çocuklar, zorunlu, zorunlu öğrenim tamamlanıncaya kadar devlet tarafından eğitilirler.’ ‘Siyasi partiler, zorunlu ilköğretimin, halk ve meslek eğitiminin, sanat ve bilim alanındaki çalışmalarının hızını engelleyecek girişlim ve hareketlerde bulunamazlar.’” (Dr. Engin Tonguç, Bir Eğitim Devrimcisi İsmail Hakkı Tonguç, Yaşamı, Öğretisi, Eylemi, s:701-2, YKKED 2007)

Babadan gelen eğitim
Bugün bize dayatılmak istenen anayasaya, çocuklarımıza uygulanan eğitime bakın, bir de büyük eğitimci Tonguç’un uyguladığı, öngördüğü eğitime bakın... Yıllar önce Engin Tonguç kendisiyle yapılan bir söyleşide “Babanızın en uzun süre eğittiği öğrencisisiniz. Ondan ne öğrendiniz?” sorusuna şu yanıtı verir: “Çocukluğum ve babamın yaşamı süresince, babam tarafından eğitildiğimin ayrımına hiç varmadım. Sonradan yaptığım değerlendirmede şunu düşündüm: Onun eğitmekten anladığı, eğitilecek olanı açıkça yönlendirmek değildi. Eğitici, amacına göre, eğitilecek olana sadece uygun koşulları hazırlamalı, o koşullar içerisinde onun kendi kendine yolunu bulmasını sağlamalı, çok zorunlu az sayıdaki olaylar dışında, doğrudan yönlendirmelere girmemeliydi. Eğitme yöntemi buydu. Örneğin, eğitilene okuma alışkanlığı kazandırmak istiyorsa, seçeceği kitapları dayatmamalı, yalnızca onun kitaplara erişmesini sağlayacak koşulları hazırlamalıydı.” (fisek.org)
Dr. Engin Tonguç, son yıllarını, 2012’de eşi Dr. Müstesna Tonguç adına Soma’da açılan bir kız öğrenci yurdunda geçirdi. 175 kız öğrencinin barınabileceği yurdun işletmesini Ege Çağdaş Eğitim Vakfına (EÇEV) verdi, binayı onlara bağışladı.
Bir insan için en gerekli olan sağlık ve eğitim alanlarına kendini adayarak yaşamını tamamlayan Dr. Engin Tonguç’u saygıyla anıyor, ailesine, yakınlarına, sevenlerine başsağlığı diliyoruz.  

MUSTAFA GAZALCI
Eski CHP Milletvekili