Romandan sahneye yapılan uyarlamalar çoğunlukla başarılı gelmez bana. Ya karakterler ya olaylar ya da söyleşim (diyalog) biçimine sokulmuş anlatılar özgün metni yansıtmakta yeterli sayılmaz. Yine de uyarlamalar hep gündemdedir. Ankara Devlet Tiyatrosu’nda yeni sahnelenen “Devlet Ana”, Kemal Tahir’in aynı isimli dev romanını sahneye getirmeyi amaçlıyor.

Osman Özkan’ın oyunlaştırdığı, Ayşe Emel Mesci’nin sahnelediği, Murat Gülmez’in dekor, Gazal Erten’in giysi, Yakup Çartık’ın ışık tasarımını yaptığı, koreografisini Ayşe Emel Mesci’nin düzenlediği, dramaturjisini Ali Berktay’ın kotardığı bu çalışmada canlı orkestra ve 50 dolayında karakter yer alıyor. Sahne gerisinde çalışan 20 kişiyi de sayarsak ortaya nasıl bir emek konduğunu kolayca algılayabiliriz. Karşımızda üç saat süren iki perdelik bir üstün yapım var. “Devlet Ana” oyununun “2024 Türkiye-Macaristan Kültür Yılı” kapsamında, 6-28 Nisan tarihleri arasında Budapeşte’de Macaristan Ulusal Tiyatrosu’nun düzenleyeceği “11. Madach Uluslararası Tiyatro Buluşması”na katılacağı açıklandı.

OSMANLI DEVLETİ’NİN KURULUŞUNA DOĞRU

Öykü 12. yüzyılın sonlarına doğru, Anadolu’nun batıya yakın yörelerinde geçiyor. Bizans İmparatorluğu’nun güç yitirdiği, Türkmen beyi Ertuğrul Gazi’nin de yaşlılık dönemine rastlayan aşamada, İznik-İstanbul yolunu denetim altında tuttuğu için önemli, göçebe kökenli Türkmen boyu, ya çevresini sarmış “Frenk”/“gâvur” dedikleri güçlerle baş edecek ya da yok olup gidecektir. Karakterler oyun boyunca saz bürümüş, tüten bataklıkların egemen olduğu bir coğrafyanın puslu ortamında devinir. Sahnede yer alan söyleşimlerin önemli bir bölümünü, Ahi savaşçılarının şaşırtıcı üstünlüğü, Türkmenlerin sözlerinin eri olduğu, kimsenin dinine karışmadıkları, hangi toplumdan ya da ırktan olursa olsun kendilerine sığınana sahip çıktıkları, kadına değer vermeyi töre saydıkları konusundaki belirlemeler oluşturur. Kadınların da silah kuşandığı bu olası savaş ortamında güç kaynaklarından biri de yiğitliği nedeniyle “Bacı Bey” dedikleri, Demircan ve Kerimcan’ın anneleri Bacı Hanım’dır. Yapıta adını veren “Devlet Ana”...

Türkmenler, böylece, çevrelerini sarmış olan ve varlıklarına göz diken Hıristiyan kökenli topluluklardan farklı özellikleriyle Anadolu’daki yaşama damga vurmaktadır. Ayrıca topluluğun önderlerinin tedbirli davranma eğilimleri, Türkmenleri tuzağa düşürmek için çeşitli oyunlar kuranları kolayca alt edebilmektedir. “Ava çıkanları avlayabilme” gücü, babası Ertuğrul Gazi’nin ölümünden sonra bey seçilen Osman’ın, Türkmen toplumunu göçebelikten kurtarıp Anadolu’ya egemen olacak Osmanlı Devleti’ni kurmasını sağlayacaktır.

TÜRKMEN ÖRGELERİ VE KOREOGRAFİK SAHNELEME

Osman Özkan romanı, özellikle dil kullanımında özenli, saygılı bir yaklaşımla sahneye uyarlamış. Ne ki romanın kimi bölümlerine kıyılamayınca ortaya tiyatro için çok uzun bir sahne olayı çıkmış. Yönetmen ve dramaturg metni bir oranda budayarak oyun süresini üç saate indirmişler. Yine de sorun tam anlamıyla çözülememiş: Yarı karanlıkta aynı tondaki giysilere bürünmüş, Frenk mi, Türkmen mi, ayırması -göğsünde haç taşıyanlar dışında- zor olan kalabalık oyuncu kadrosunun 30’a yakın tablo boyunca sahneye bir girip bir çıktığı upuzun bir oyunda olan biteni izlemek romanı okumaya benzemiyor. Bir an geliyor bunalmaya başlıyorsunuz. 

Destansı oyunları kotarma ustası Ayşe Emel Mesci’nin, sahne olayını renklendirmek için Türkmen ve Ahi kültüründen aldığı görsel ve işitsel örgeleri yaratıcı bir yaklaşımla değerlendirdiği görülüyor. Dervişlerin, abdalların, cavlakların dünyasında çekilen “hu”lar şarkıya dönüşüyor. Sahnedeki görüntüyü canlandıran halk dansı figürleri samah gösterisinde doruğa ulaşıyor. Toplu sahnelerdeki devinim koreografik düzenlemeyle sahneye görsel çekicilik katmakta. Sahne müziği ve ses sanatçılarının icrası da yapıma olumlu katkıda bulunuyor. Sinevizyon yoluyla uzam değişiminin belirlenmesi ise kimi tablolarda yeterli görünmüyor. Işık kullanımının hep loş/ sisli bir atmosferden yana olması, oyunun uzamasıyla, izleyen için yorucu bir seyirlik ortamı oluşturuyor.

Yine de aksamalara izin vermeyen, enerjik bir sahne olayı kotarılmış. Romanın “dinleme” süresi 21 saatmiş. Osman Özkan, Ayşe Emel Mesci ve oyuncuların katkılarıyla, Kemal Tahir’in “Devlet Ana”sından üç saatlik oldukça doğru bir izlenim ediniyorsunuz.