Mustafa Kemal ve arkadaşları 100 yıl önce Cumhuriyeti kurarken bir yandan emperyalizmle dişe diş savaştı bir yandan da o toz duman içinde halkın asıl kurtuluşu için eğitimi ve ekonomiyi düzeltmenin yollarını aradı.

Daha Cumhuriyet duyurulmadan Sakarya Savaşı’nın eşiğinde Ankara’da 15 Temmuz 1921’de ilk Maarif Kongresi’ni, 17 Şubat 1923’te İzmir’de İktisat Kongresini topladılar. 

Bu iki önemli kongrede belirlenen ulusal, bilimsel, gerçekçi politikalar sonucunda eğitimi, ekonomiyi yoktan var ettiler. Sağlam temeller üzerine oturttular.

İLK MAARİF KONGRESİ

Bu ilk eğitim kongresinde cepheden gelerek bir konuşma yapan Mustafa Kemal, toplantı başlamadan önce bugün tartışma konusu yapılan karma eğitimi, “Sizin kendinize mi güveniniz yok” diyerek kadın ve erkek öğretmenlerin bir arada oturmasını sağladı. Sonra da şunları söyledi:

“Şimdiye dek sürüp gelen okuma ve yetiştirme yanlışlarının ulusumuzun gerileme nedenlerinden biri olduğu kanısındayım. Onun için bir ulusal eğitim izlencesinden söz ederken uydurmalardan, yaradılışımıza hiç de uymayan yabancı düşüncelerden, Doğu’dan ve Batı’dan, etkilerden tümüyle uzak, ulusal kişiliğimiz ve tarihimizle uyumlu bir kültürü kastediyorum dehamızın tam olarak, gerçekten gelişmesi ancak böyle bir kültürle (eğitimle) sağlanabilecektir.”

Kongre şu kararları alarak dağıldı: Halkı eğitmek devletin en önemli temel görevidir. Köy öğretmeni yetiştirmelidir. İlk ve ortaöğretim programları hazırlanmalıdır.

Alınan bu kararlar zamanı gelince eksiksiz uygulandı. 3 Mart 1924’te devrim yasalarıyla birlikte Öğretim Birliği yasası kabul edildi. 

Bir yandan cehalet yok edilirken bir yandan da işe yarayan, laik, bilimsel eğitim yurt çapında yaygınlaştırıldı. J. Dewey gibi yabancı uzmanlar yurda çağırılıp rapor hazırlatıldı. Yurtdışına yetiştirilmek üzere öğrenci gönderildi.

SAVAŞ YILLARINDA KÖY ENSTİTÜLERİ

2. Dünya Savaşı’nda birçok ülke kavrulurken Türkiye Cumhuriyeti o günleri barış içinde atlattı. Köy Enstitüleri gibi insanı, toplumu canlandıran bir eğitim sistemini yurdun her yanında başarıyla uyguladı. 

Sonra çok partili düzene geçerken laik ve bilimsel eğitimden ödünler verildi. Hasan- li Yücel, İsmail Hakkı Tonguç ve arkadaşları görevden uzaklaştırıldı. Yeniden üretici eğitimden ezberci eğitime dönüldü. 12 Eylül askeri darbesinden sonra laik, bilimsel eğitime aykırı olarak ilk ve ortaöğretimde zorunlu din dersleri getirildi.

AKP’NİN KARŞIDEVRİMİ 

Asıl laik, bilimsel eğitimin içinin boşaltılması 22 yıldır tek başına iktidar olan AKP döneminde oldu. Özellikle  2012’de getirilen 4+4+4 sistemiyle eğitim daha çok dinselleştirildi, özelleştirildi. Diyanet İşleri Başkanlığı, tarikatlar Milli Eğitim Bakanlığı’nı kuşattılar. ÇEDES uygulamasıyla manevi danışman adıyla okullara din görevlileri atandı. Okulöncesi eğitim kurumlarında bile mescit açılma zorunluluğu getirildi. 1924’te kapatılan medreseler 100 yıl sonra tarikatlar eliyle yeniden açıldı. 

Köy Enstitülerinin yetiştirdiği eğitim çınarlarından Adnan Binyazar 27 Ekim 2023’teki “Cumhuriyet Eğitimi” yazısında Cumhuriyetin ilk yıllarındaki eğitim atılımlarının nasıl yıkıma uğratıldığını şöyle belirtiyor:

“ - Ülkemizde çağdaş bilgi toplumu yaratmak amacıyla atılımlarda bulunan bakanların, yardımcılarıyla birlikte gece gündüz çalışarak kurumsallaştırdığı bilgi kaynaklarından hangisi bugün ayaktadır?

- Yoksul halk çocuklarını eğiten Köy Enstitüleri mi? Gençleri sanatsal yönden geliştiren Halkevleri mi? 

Dünya klasiklerinin bütün kentlere yayılmasını sağlayan Tercüme Bürosu ne oldu? Üniversiteler beklenen düzeye getirildi mi? 

Çocukların derse başlamadan, sesleriyle bir bayrak gibi dalgalandırdığı ‘Türküm, doğruyum, çalışkanım...’ diye başlayan Andımız neden yasaklandı?”

Bütün bu soruların yanıtını, eğitimin, ekonominin içine düşürüldüğü durumu düşünerek Cumhuriyetin 100. yılında her şeye karşın geleceğe umutla bakıyoruz. Yaşasın laik Cumhuriyet, yaşasın laik, bilimsel eğitim.

MUSTAFA GAZALCI

16., 22. DÖNEM DENİZLİ MV., ÖĞRETMEN