Yazmayı tasarladığım yazının başlığı olarak günlerdir zihnimde “vatan” sözcüğünü dolaştırıyorum. Ne demek vatan? Üstünde yaşamakta olduğumuz sıradan bir toprak parçası mı? Herhalde değil? Çocukluk yıllarımızda onu uğrunda canımızı verebileceğimiz bir toprak parçası olarak öğrendik. Hepimizin zihninde bu anlamda en azından birkaç şiir dizesi vardır. Doğrudur kuşkusuz, “Toprak eğer uğrunda ölen varsa vatandır”. Yine de bu tanımda da eksik bir yan var gibi. Ölümsüz, kırımsız bir vatan tanımı yok mudur? En iyisi, internete bir göz atalım.
***
Özetle, Türkçe kökenli olan bu sözcük, bir kimsenin doğup büyüdüğü, bağlılık duyduğu yer, ülke olarak tanımlanıyor. Doğduğumuz yerden çok büyüdüğümüz, çocukluğumuzun ve ergenliğimizin geçtiği yer ya da yerler önemli... Vatan derken düşündüklerimiz sanki daha çok böyle şeylerdir... Anılar, özlemler, arkadaşlıklar, aile ve çevresi, komşuluklar vb. Bağlılık duyduğumuz, sonraki zamanlarda düşündükçe burnumuzun direğini sızlatan şeyler bunlardır.
Ve kuşkusuz, kültürel aidiyet... Bunun bilincine yaşarken kendiliğinden varırız. Öğrenerek de kökenlerine ineriz. Bir ülkenin kâğıt üzerinde yurttaşı, vatandaşı olmanız, o ülkenin sizin yurdunuz, vatanınız olmasına yeterli değildir.
***
Kesintisiz dört yıl süren ilk yurtdışı yaşantımın sonlarına doğru, hiç hesapta olmayan, sıradan anılar, görüntüler gelip buldu beni. Sonuçta ülkeye dönecektim kuşkusuz. Gençliğe özgü bir serüven duygusu, yeni şeyler görüp öğrenme ve gezip tozma yolculuğuydu bu. Ama sözünü ettiğim anılar, görüntüler, özlemler, bazı öğrenme süreçlerini bile tam olarak sonuçlandırmama pahasına dönüşümü çabuklaştıracaktı.
***
Aynı etnisiteden olup da vatan duyguları farklı kimseler olabileceği gibi farklı etnik kökenlerden olup da ortak bir vatan duygusunda birleşildiği, özellikle bizim ülkemiz gibi çok etnisiteli ülkelerde çokça yaşanan bir olgudur. Her ayrı etnisite ayrı bir vatan demek değildir. Tersi olsa, dünyadaki ülke sayısı şimdikinin onlarca katı, belki daha fazlası olurdu. Somut konuşacak olursak Türkiye bu ülkede yüzlerce yıldır birlikte yaşamakta olan bütün etnisitelerin ortak vatanıdır ve farklılıklar kültürel zenginliğimizdir. Kaldı ki etnisite kavramının kendisi de çok tartışma götürür.
***
Özetle, vatan çok yalın ve anlaşılır olmasına karşın, sadece siyasal ya da öznel verilerle tanımlanmaya indirgenemeyecek hassas bir kavramdır. Dünyanın hepimizin ortak yurdu olduğunda kuşku yok. Bu başka bir şey fakat başka ülkelerin yurttaşlarına, din vb. yakınlıkları nedeniyle bol keseden vatan ya da şehir armağan edilmesi, en azından vatan duygusundan habersizliktir.
