Medyada Boğaziçi Üniversitesi’ndeki (BÜ) rektör sorunuyla ilgili kimi yanlışlar göründüğünden geçmişin önemli öğelerini özetliyorum.
1750 No’lu Üniversite Yasası rektörlerin üniversite içinden ve öğretim üyelerince seçilmesini öngörürken “12 Eylül”ün çıkardığı 2547 No’lu yasanın 13. maddesi rektör belirlenmesini -Prof. Doğramacı başkanlığındaki(1)- YÖK’ten başlatıyordu. YÖK -üniversitenin öğretim üyesi olma gereğini içermeyen- belli niteliklerde dört profesör belirleyerek, birisinin beş yıl süreyle atanması için cumhurbaşkanına sunuyordu. BÜ’ye, böylece 1982 yılında dışarıdan bir kişi atandı.
Buna, dönemin koşullarının etkisiyle ciddi bir tepki gösterilememişti (rektör “türban” yasağı için uyardığında akademisyenler, “polis değiliz” demişlerdi). İkinci atanma süresinin sonlarına doğru BÜ’de yasanın doğurduğu sıkıntılar fakültelerin akademik genel kurullarında tartışılmaya başlandı.
2016’YA KADAR SÜRDÜ
Her fakülte bunun üzerine ilgili öğeleri saptamak üzere 3-4 temsilci seçti, tüm fakültelerin temsilcileri “Fakültelerarası Kurul” adıyla bir araya gelerek bu önerilere dayanan yeni bir yasa önerisi hazırladı.
Ancak rektörün üçüncü kez atanması yaklaştığından, önce bunu önlemek amacıyla rektör belirleme maddesine üniversitenin katkısını basitçe sağlayacak ve fakültelerin akademik genel kurullarının onayladığı düzenleme şöyle: Üniversitenin -resmi olmayan- tüm akademisyenleri toplanarak, aralarından dört aday (BÜ’de okumuş olmaları düşünülmedi) seçip, bunları cumhurbaşkanına önermesi için YÖK’e, başbakana ve diğer ilgililere sunacaktı. Süreç 26 Mayıs 1992 günü 195 öğretim üyesinden 149’unun katılmııyla gerçekleştirilerek adaylar belirlendi.
Ertesi gün ise süreci öğrenen Doğramacı için yeni bir usul ilan etti. Kuracağı heyetler, üniversitelerde görüşmeler yapacaktı. Bu hiç ilgi görmedi. Bu arada “Fakültelerarası Kurul”dan bir grup Başbakan Demirel ile görüşmeye gitti. Görüşme olumlu geçmişti. 7 Temmuz 1992’de 13. madde değiştirildi: Üniversitelerin kendi öğretim üyeleri altı aday adayı seçerek YÖK’e gönderecek, YÖK arasından üç aday belirleyerek cumhurbaşkanına gönderecekti (bunun üzerine Doğramacı YÖK Başkanlığı’nı bıraktı). BÜ’nün resmi aday seçiminde en çok oy alan Prof. Üstün Ergüder, BÜ’nün götürdüğü düzenin ilk rektörü oldu(2).
Bu yöntem, 2012’de rektörlüğe birinci sıradan atanan Prof. Gülay Barbarosoğlu’nun, ikinci dönemi için büyük farkla birinci sırada seçildiği 2016’ya kadar sürdü(3).
12 EYLÜL UYGULAMASI
Atanması beklenirken 13. madde bir KHK ile değiştirilip ilk şekline sokuldu ve rektörlüğe -1986 BÜ EE Mühendisliği mezunu, 1995’ten beri BÜ’de akademisyenlik ve rektör yardımcılığı yapan- Prof. Mehmed Özkan -ablası AKP milletvekili olduğu için mi?- atandı.
Seçime uyulmaması yüzünden protestolar yapılmışsa da BÜ öğretim üyesi ve mezunu olduğu için dönemi boyunca sorun yaşanmadı (mezuniyet törenlerinde öğrenciler protesto pankartları taşıdılarsa da durumu olgunlukla karşıladı) ve görevi, üniversitenin alışılmış işleyişinde hiçbir sıkıntıya yol açılmadan sürdürdü. İkinci dönem için de atanması beklenirken/umulurken mevcut “sürpriz” ile karşılaşıldı ve böylece tam 12 Eylül darbesinin uygulamasına dönüldü.
Kısa yazmaya çalıştığımdan pek ayrıntı eklemedim. O sıralardaki üniversite sorunlarıyla ilgili etkinlikler için Cumhuriyet Bilim Teknik dergisinin 4 Nisan 1992- 264. sayısına ve Cumhuriyet’in 25 Şubat ve 29 Mart sayılarına bakılabilir.
PROF. R. ÖMÜR AKYÜZ
Kaynakça:
(1)1980’de BÜ ilk fahri doktorasını verdiği Doğramacı, mezuniyet töreninde yaptığı konuşmada rektör seçimine üniversitelerdeki bahçıvan ve görevlilerin bile katılmaları gerektiğini söylemişti.
(2) Döneminde Senato, BÜ’de akademisyen olmak isteyen BÜ mezunlarının başka bir akademik ya da bilimsel bir kurumda en az iki yıl çalışmış olması koşulunu karara bağlamıştı.
(3) Arada bizi çok onurlandıran durum 2004’te birinci sıradan atanan Prof. Ayşe Soysal’ın, 2008’de ikinci olduğu halde rektörlüğe atanacağını söyleyen Cumhurbaşkanı’na sırayı bozmak istemediğini açıkça söyleyerek birinci Prof. Kadri Özçaldıran’ın rektörlüğünü sağlamasıydı. (*) Basında da geçti: SÖZCÜ, Sultan Uçar, 8 Ocak, Necati Doğru, 9 Ocak 2021.
