Hepsi son derece hassas olan Türk/Yunan uyuşmazlıkları, her iki
ülkede de tek taraflı ve ilk adımı karşı taraftan bekleyen politikalarla ele
alınmaktadır. Sürekli gerginliklerin ve zaman zaman savaş tehlikesinin
yaşandığı böyle bir ortamda,
bilimsel açıdan objektif ve tarafsız olmaları gereken uluslararası hukuk
uzmanlarının sorunları değerlendirmeleri güçtür.
Türk ve Yunan halkları ise, siyasal
propagandaların etkisiyle, sadece karşı tarafın suçlu olduğuna inanmaktadır ve diğer tarafın görüşleri hakkında fazla bir bilgiye sahip
değildir. Kapsamı doğal olarak kısıtlı olan bir yazıda, bütün sorunların
irdelenmesi mümkün olmadığı için,
konumuz, karşılıklı görüşlerin
eleştirilmesi veya savunulması değil, tarafların yaklaşımlarına istikşafi, yani
Türk Dil Kurumunun tanımıyla, “keşif
ve tahkik etmeye çalışma”
olarak bakmak olacaktır.
Türkiye ve Yunanistan arasında çözümü en zor olan uyuşmazlık Kıbrıs sorunudur.
Kıbrıslı Rumların adada hâkim olan İngiliz yönetimine son vermek ve Kıbrıs’ı Yunanistan’a bağlamak amacıyla (“Enosis”) başlattıkları bu kriz, taraflar arasındaki ilişkileri tamamen bozmuştur. Bu uyuşmazlıkta, Türk ve Yunan tezleri taban tabana zıttır ve her iki devletin “kırmızı çizgileri” vardır.
TÜRKİYE AÇISINDAN:
1974 yılında Kıbrıs’a yapılan müdahale bir barış operasyonudur.
Londra ve Zürih antlaşmalarının Türkiye’ye garanti veren ülke sıfatıyla tanıdığı tek taraflı müdahale hakkına uygun olarak, Kıbrıs’ta yaşayan Türklerin can ve mal güvenliğini sağlamak için yapılmıştır.
Türkiye’nin müdahalesi sayesinde Kıbrıs’ta barış sağlanmıştır. KKTC bağımsız bir devlettir. Çözüm ancak, Türklere ve Rumlara eşit haklar tanıyan bir anlaşmayla sağlanabilir.
YUNANİSTAN AÇISINDAN:
Türk ordusu Kıbrıs’ın bir bölümünü silah zoruyla işgal etmiştir. Birleşmiş Milletler Şartına aykırı olan bu işgale son verilmeden hiçbir sorun çözülemez.
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) Türkiye dışında hiçbir devlet tarafından tanınmayan ve uluslararası kişiliği olmayan bir yapıdır.
KKTC’de yaşayan Kıbrıs kökenli Türklerin çok büyük kısmı, Kıbrıs Rum Cumhuriyetinin vatandaşlığına geçmiştir. Bunlar, tüm vatandaşlar gibi, Kıbrıs Rum Cumhuriyeti Anayasası’nın ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin güvencesindedir ve Türkiye’nin korumasına ihtiyaçları yoktur.
Taraflar arasındaki ikinci önemli uyuşmazlık ise Ege Denizi’nin hukuki statüsüdür.
Türkiye açısından, Yunanistan’ın Ege adalarını silahlandırılması uluslararası antlaşmalara aykırıdır.
Ege’de statüsü belli olmayan adacıklar (Gri bölgeler) olduğunu iddia ederek bunları kendi ülkesine katmak istemesi kabul edilemez.
Karasularını 12 mile çıkarması “casus belli” (Savaş nedeni) olacaktır.
Karasuları, belirli istisnalar dışında 6 mil olduğu halde, hava sahasını tek taraflı olarak 10 mile çıkarması mümkün değildir.
Kıta sahanlığını, buna adaları da katarak genişletmeye çalışması, uluslararası hukuka aykırıdır.
Yunanistan açısından ise egemen bir devlet olan Yunanistan ülkesinin her yerini koruyabilir.
Ege’de gri bölge yoktur.
Türk savaş uçakları adaların hava sahasına izinsiz olarak girmektedir.
Yunanistan 1958 tarihli Uluslararası Cenevre ve 1982 tarihli Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmelerine göre, karasularını istediği zaman 12 mile çıkarma hakkına sahiptir.
Bu konu ve kıta sahanlığı uyuşmazlığı hukukidir; yasal yollarla çözümlenmelidir.
Taraflar arasındaki bu derin görüş aykırılıkları hakkında bazı gözlemler.
Türkiye ve Yunanistan’ın görüşleri, her iki ülkede de siyasal partiler tarafından paylaşılan ulusal bir politika olmuştur; bugüne kadar hiçbir iktidar değişikliği bunları değiştirmemiştir. Diğer taraftan, sorunların çoğu ikili olmaktan çıkmış ve başta Avrupa Birliği ve NATO olmak üzere, üçüncü ülkeleri de ilgilendiren çok taraflı uyuşmazlıklar durumuna gelmiştir.
Böyle bir
ortamda, tarafların karşılıklı iyi niyeti ve özellikle siyasi iradesi olmadan hiçbir olumlu sonuç alınamaz ve her iki ülkedeki kamuoyunun kabul
edebileceği bir noktaya gelmeden sorunlar çözülemez. Oysa mevcut durumun
korunmasıyla yetinilmesi, sonsuza kadar sürdürülebilecek bir politika değildir.
Türkiye ve Yunanistan yan yana yaşamaya mecbur olan iki komşu ve müttefik
devlettir. Ticaret, ekonomi, yatırım ve enerji alanlarında ortak çıkarları
vardır; aralarındaki sorunların çözümsüz kalması her iki tarafa da zarar
vermektedir.
Bütün olumsuzluklara rağmen, sorunlar çözüme kavuşabilir mi?
Gerçekçi olmak gerekirse, bu soruya olumlu cevap vermek zordur. Bununla
beraber, ütopiye kaçmadan,
bazı tespitler yapılabilir. Şöyle ki, devletler arasında her zaman
uyuşmazlıklar ve savaşlar olmuştur ama bunların hiçbiri sonsuza kadar sürmemiş ve barış hep galip gelmiştir. Savaşın
antitezi barış ve ticarettir.
Türkiye ve Yunanistan gibi, uygar ve demokratik
iki ülkenin, insanlığın tümünü tehdit eden salgın hastalıklar, terörist eylemler, çevre sorunları gibi felaketleri yaşadığı
ve yaşayacağı 21. yüzyılda, aralarındaki uyuşmazlıkları çözemeyeceklerini ve
barış içinde birlikte
yaşayamayacaklarını savunmak doğru olamaz.
GERÇEKÇİ TAVIRLA UZLAŞMAK MÜMKÜN
Türkiye ve Yunanistan arasındaki gerginliklerin ve karşılıklı suçlamaların sürmesine rağmen, son
yıllarda bazı olumlu gelişmeler de olmuştur. Bunların başında halklar arasında
görece bir yakınlaşmanın
başlamış olması gelmektedir. Türkler ve Yunanlar turizm sayesinde birbirlerini
daha iyi tanıma fırsatını
bulmuşlar ve gittikleri diğer ülkede, düşmanlıkla değil, misafir severlikle
karşılamışlardır.
Başta “Yabancı
damat” olmak üzere, Türk televizyon dizileri Yunanistan’da beğenilmiş ve Türk
imajına olumlu katkılarda bulunmuştur. Türk ve Yunan müzikleri her iki ülkede
de popüler olmuştur. Diğer taraftan, gerek Türkiye’de, gerekse Yunanistan’da
barışı destekleyen sivil toplum örgütleri,
sanatçılar, gazeteciler ve yazarlar, en azından yumuşama yanlısı olan belirli bir
kamuoyu oluşturmuştur.
İMKÂNSIZ DEĞİL
Geçmişte de, başta Atatürk ve Venizelos’un çabalarıyla imzalanan 1930 tarihli İkamet ve Ticaret Anlaşması olmak üzere, Türk/Yunan ilişkilerini olumlu olarak etkileyen anlaşmalar ve yaklaşımlar olmuştur. Görüldüğü gibi, taraflar birbirlerinin haklarını da dikkate aldıkları ve gerçekçi davrandıkları zaman pekâlâ uzlaşabilmektedirler.
DOĞALGAZ ARAŞTIRMALARI KONUSUNDAKİ UYUŞMAZLIK, BİR FIRSAT OLABİLİR Mİ?
Türkiye ve Yunanistan arasında başlayan bu yeni uyuşmazlık, sadece
bu devletleri değil, İsrail, Suriye, Mısır, Libya, Kıbrıs, İtalya ve süper
devletleri de ilgilendiren bir boyut taşımaktadır. Bölgede doğalgaz bulunmasının ilgili tüm
devletlere büyük yarar sağlayacağı kuşkusuzdur.
Ancak, Türkiye’yi yok sayan bir
paylaşımın, uygulanması asla mümkün olmayacaktır. Bu durumda uyuşmazlıkların
çözümü için, Türkiye’nin onayı şarttır. Öyleyse,
Türkiye ve Yunanistan’ın askeri alanda başvurdukları istikşafi görüşmeler yöntemi, neden bu konuda da kullanılmasın?
Milli Savunma Bakanımızın geçenlerde Yunan Savunma Bakanının “Sorunların askeri çözümle halledilmesi olasılığına hazırız” şeklindeki talihsiz mesajına verdiği cevap çok önemli ve ümit vericidir. Sayın Bakanın, “Türkiye’nin sadece Doğu Akdeniz uyuşmazlığını değil, Ege ve Kıbrıs’taki sorunları da, uluslararası hukuk ve iyi komşuluk ilişkileri çerçevesinde barışçıl yöntemlerle çözmekten yana olduğunu” ifade etmiş olması, bugüne kadar yaşanan en olumlu gelişme olarak görülmelidir.
SONUÇ
Devletlerin ulusal çıkarlarını korumaları doğal bir haktır; bunu
kimse tartışamaz. Ancak bu korumanın, sadece “statu quo”nun
(mevcut durum) sonsuza kadar sürdürülmesiyle sağlanabileceğini düşünmek ve
barıştan adeta korkmak doğru bir yaklaşım olamaz. Taraflar arasındaki
güvensizlik ve atılacak her olumlu adımın karşı tarafa verilen bir taviz olarak
algılanabileceği endişesi aşılamayacak bir engel değildir.
Yeter ki, Türkiye ve
Yunanistan, Atatürk ve Venizelos’un izinden giderek, iyi komşuluk ilişkilerinin
mümkün olabileceğine ve barışa inansınlar! Bu bağlamda, gerçekten vatansever olan aydınların ve basının desteği olursa, devletlerin de böyle bir yaklaşımı benimsemeleri
neden mümkün olmasın?
PROF. DR. ATA SAKMAR
