Türkiye’de sermaye birikiminin
ve sınıfının oluşması
Cumhuriyetin kuruluş yıllarından
başlayarak belirli dönemler
itibarıyla olmuştur.
Cumhuriyetin ilk yılları zenginlerimizin
ticarete ilk adım
attıkları yıllardır...
Koç, Sabancı ve Çukurova
1920’lerde ticarete ilk adımlarını
attı. Vehbi Koç Ford’un temsilcisi
olmuştu. Hacı Ömer Sabancı
Adana’da pamuk ticareti yapıyordu.
Yaşar grubunun babaları Durmuş
Yaşar Rodos’tan göç etmiş ve
boya ve gemicilik işine başlamıştı.
Çukurova’nın sahibi Eliyeşil ailesi
ve Karamehmet Tarsus bölgesinde
büyük topraklara sahiptiler.
Yunanistan’dan gelen Bezmen,
Titiz, Yalman aileleri sermaye oluşumunun
ilk aileleridir.
Çukurova, 1925’te Rumlara ait bir
iplik fabrikasına sahip olarak sanayiciliğe
ilk adım atan aile olmuştur.
Kadir Has’ın babası Nuri Has ve
Kayseri Milletvekili Nuri Naci Yazgan
tarafından1925’te, bir Ermeniye
ait bez fabrikası satın alınarak Milli
Mensucat Fabrikası kuruldu.
Bu dönemde Museviler ticarette
hâkim durumda idiler. Garih, Alaton,
Kamhi aileleri en tanınanlarıdır.
Varlık vergisinden sonraki
dönem...
Çok tartışılan varlık vergisi ile
Musevilerin ticarette etkisi azalmaya
başladı. Varlık vergisini ödeyemeyen
Musevi ve Ermenilere ait
varlıkların Tük işadamlarına geçtiği
iddia edilir.
Üzeyir Garih ve İshak Alaton’un
kurdukları Alarko Holding’in kuruluş
yılı1954 Karaköy’dür.
Bu ailenin gelişmesinde en önemli
dönüm noktası olarak o dönemin
Başbakanı Adnan Menderes tarafından
para matbaasının havalandırma
ihalesinin verilmesi kabul edilir.
İkinci Dünya Savaşı sonrası Koç
ve Sabancı isimleri öne çıkar...
Koç CHP döneminde Numune
Hastanesi ihalesini alır. 1946’da
General Electrics ile ilk ampul fabrikasını
kurar. Amerikalılarla traktör
ve otomotiv işine girer. Koç’un
Musevi işadamı Burla Biraderler ile
işbirliği bu döneme rastlar.1944’te
Burla Biradeler’den Koç’a transfer
edilen Bernur Nahum Koç’un gizli
kahramanıdır. Elektrik ampulü, taşıt
lastikleri, çamaşır makinesi, buzdolabı
ve Anadol üretimlerinin hep bu
kahramanın hayal gücü ile oluştuğu
bilinir.
Sabancı ailesi Demokrat Parti döneminde
yaptığı atılımlar ve Toyata
ile öne çıkar.
YKB (1944), Akbank (1946),
Garanti Bankası(1948) bu dönemde
kurulur.
Borusan demir-çelik işine girmişti.
Çukurova Caterpillar iş makinelarinin
ve bazı tarım makinelerinin
temsilciliğini yapıyordu. Hacı
Ömer Sabancı pamuk ihracatına
başlamıştı. Çiftçiler ailesi kendini
göstermeye başlar.
1949 yılında kurulan Türkiye
Sanayi ve Kalkınma Bankası’nın kuruluşu
sermaye sınıfının gelişimine
katkıda bulunmuştur.
1940’larda atölye halinde olan
iplik ve dokuma yapan Akkök, Eczacıbaşı,
Ülker, Yaşar fabrika haline
gelerek önemli atılımlar yapmaya
başladılar.
Bu dönemin avantajları ihaleler
ve varlık transferleridir...
Bu dönemde sermaye sınıfının
gelişimine katkıda bulunan en
önemli etkenler devlet ihaleleri, 6-7
Eylül olayları sonrası varlık değişimi
olduğu bilinir.
Ayrıca bu dönemin 1960’lara
denk gelen ilk yıllarında Amerika
çıkardığı PL 480 Kanunu ile ihtiyaç
fazlası süttozu(bu dönemde
ilkokula gidenlerhatırlar),
buğday ve tavuğu
Türkiye’ye gönderdi. Bunun
için ABD bir fon yaptı.
Bu fon bugün
İzmit’e kadar olan fabrikaların kurulmasının
kaynağını oluşturur. Yani
zenginlerimizin zenginleşmesinde
Amerika’nın payı çok büyüktür.
TÜSİAD’ın kuruluşu yerli sermayenin
dışa açılma sürecini
başlattı...
TÜSİAD 12 Mart muhtırasından
hemen sonra 12 Nisan 1971’de
büyük sermayenin temsilcileri tarafından
kuruldu.
- Bugünkü adıyla AB’ye tam üyelikte
ısrar ediyordu...
- Ekonomide yapısal değişim
istiyordu...
- 1978’de IMF, Dünya Bankası ve
ABD yetkilileri ile görüşen TÜSİAD,
istikrar programı için Ecevit hükümetine
baskı yapmaya başlıyordu.
1980’e gelinciye kadar ülkenin
içinde bulunduğu ortamı hatırlayın…
Demirel ve Özal ile uygulamaya
konulan 24 Ocak Kararları, para
ekonomisine geçen dünya konjonktürü
sonucu 12 Eylül darbesi sayesinde
Türkiye’de yeni bir dönem
açıyordu…
Devam edeceğiz…
