800’lü yıllarda Avrupa’da sanayi devrimleri ve aydınlanma çağı yaşanmış, demokratik devrimler gerçekleşmiştir. Yeni toplumun yeni insanını yaratma hedefiyle eğitimi kitleselleştirmiş, laikleştirmiş yeni eğitimin yeni öğretmenini yaratmak için tarihte ilk kez öğretmen okulları açılmıştır.

Aynı yıllarda Osmanlı İmparatorluğu gerileme dönemindedir. Gerilemeyi engelleyecek olan yenileşme adımlarının ilki lll. Selim’den gelir, ancak yeniçerilerin direnişi üzerine başarı kazanılamaz. 

İkinci ve daha kesin adımlar, yenilikçi padişah ll. Mahmut döneminde atılır. Yeniden yapılandırılması gereken öncelikli iki kurum ordu ve devlettir. Yeni devlet, yeni ordu için “yeni insan”a, yeni insanı yaratmak için de “yeni eğitim”e gereksinim vardır. 

1839’da şeyhülislama ve medreselere bağlı olmayan rüşdiye (ortaokul) açılır. Daha sonra rüşdiyeler yaygınlaştırılır.

Öğretmenlik medreselerin ve imamların tekelinde olduğu için rüşdiyelere öğretmen bulmak sorunu ortaya çıkar. Çözüm öğretmen yetiştiren bir okulun açılmasıdır. Bu gereksinimi karşılamak üzere öğretmen yetiştiren ilk öğretmen okulu, 16 Mart 1848’de Darülmuallimin adıyla İstanbul’da açılır. 

MESLEKLEŞME SÜRECİ 

Bu okulu, 15 Kasım 1868’de ilkokullara öğretmen yetiştiren Darülmuallimin-i Sıbyan, 26 Nisan 1870’te Darülmuallimat adıyla açılan kız öğretmen okulu, 3 Kasım 1891’de Darülmuallimin-i Aliye adıyla açılan yüksek öğretmen okulu izler. 

Bu kez de öğretmen olanların atanma sorunu ortaya çıkar. Çünkü öğretmen olma önceliği hâlâ medrese mezunları ile imamların elindedir ve öğretmenlik meslek sayılmamaktadır. 

Öğretmenliğin meslek sayılması ve saygınlığı konusunda daha önce bazı adımlar atılmıştır. Önemli adımlardan biri, 1888’de öğretmen olmak için başka bir meslekle uğraşmamak, verilen ihtisasa uymak gibi öğretmenliğin meslek olması ile ilgili saptamaların olduğu “Muallimlikte Meslek-i İhtisas Tesisine Dair Talimat”ın yayımlanmasıdır. 

EŞSİZ BİR DENEYİM

En önemli adımları atanlardan biri, 1909-1913 yıllarında Erkek Öğretmen Okulu Müdürü olan Satı Bey’dir. Satı Bey, öğretmen okulu ile ilgili önemli reformlar yapar. Medrese kökenli, eğitbilimden uzak öğretmenler meslekten çıkarılır. 

En radikal adımlar, Cumhuriyet döneminde atılır. Çünkü eğitim ve öğretmenler Cumhuriyet’in “yeni insan”ını yaratmanın temel araçlarıdır. 

Örneğin, “Eğitim hizmetinde asıl olan öğretmenliktir” diyen Mustafa Necati’nin bakanlığı döneminde eğitim ve öğretmen haklarıyla ilgili çok önemli kararlar alınır. Yine, Köy Öğretmen Okulları, Eğitmen Kursları ve Köy Enstitüleri, Cumhuriyetin en önemli atılımlarındandır. 

 Köy Enstitüleri, 1954’te İlköğretmen okulları ile birleştirme adı altında kapatılsa da kendisinden sonraki dönemi uzun süre etkilemiştir. Bu etki, önce lise, sonra Anadolu lisesi diye adlandırılan ve en sonunda kapatılan öğretmen okullarında bile etkisini sürdürmüştür. 

1848’de kurulup değişik adlar altında kapandığı 1980’lere dek uzanan zaman aralığında binlerce öğretmen yetiştiren Öğretmen okulları eşsiz bir deneyime sahiptir. 

İşte bu birikimi bu deneyimi ortaya koymak üzere öğretmenler, “Öğretmen Okulları, Öğretmen Liseleri ve Tüm Eğitimciler Derneği” adlı bir örgütlenme içine girdiler. Umalım ki bu girişim görülsün ve yararlanılsın.

AHMET DOĞAN

(EĞİTİMCİ)