Osmanlı’nın ilk döneminde loncalara egemen olan tarikatlar (Nakşilik Karagöz’ü, Bektaşilik Bektaşi fıkraları doğurur) gülmeceyi de belirler. Ortaoyunu, meddah, Direklerarası, Bekri Mustafa, İncili Çavuş fıkraları, Yunus Emre, Kaygusuz Abdal, Kazak Abdal, Pir Sultan, Şeyhi, Fuzuli, Bağdatlı Ruhi, Nefi’nin hicivleri, daha sonra Ziya Paşa, Namık Kemal, Şair Eşref adları öne çıkar.
Tarikatların yerini siyasi partilerin alması Meşrutiyet gülmecesini doğurur. Karagöz, keskin hicivli halk eğlencesine dönüşür. 1870’te Teodor Kasap’ın ilk gülmece dergisi Diyojen politik yaşamı etkiler. Hayal, Çıngıraklı Tatar, Kahkaha, Meddah gibi dergiler yayımlanır.
II. Meşrutiyet’ten sonra
Abdülhamid’in 32 yıllık mutlakıyetinde susturulsa da bir dönüm noktası olan 1908’de, bir rekorla 35 gülmece dergisi yayına başlar. İlk karikatürcümüz Cem, Kalem’de çizer. I. Dünya Savaşı’nda hükümetin baskısı gülmece yayınlarını susturur. Cem’in Cem, Eşek, Hüseyin Rahmi’nin Boşboğaz ile Güllabi, Teodor Kasap’ın Hayal, Sedat Simavi’nin Hande ve Diken dergileri, Yeniçeri ve Karagöz gazeteleri dönemin önemli yayınları olur.
Kurtuluş Savaşı yıllarında hicivleri artan Karagöz’e İstanbul’da ilgi yoğunlaşır. S. Simavi’nin Güleryüz dergisi Ankara’yı; Refik Halit’in (Yusuf Ziya, Ratip Tahir, Orhan Seyfi’nin yazdığı), Aydede dergisi İstanbul hükümetini destekler.
Cumhuriyet gülmecesi
Abece devrimine kadar gülmece, kurtuluş sevinci ve Cumhuriyet coşkusuyla doludur. Özgür ortam Şeyh Sait ayaklanması, Atatürk’e suikastlar ve İstiklal Mahkemesi dönemiyle biter.
Ahmet Rasim ve H. Rahmi gibi ustalar, Neyzen Tevfik gibi hicivci ve O. Cemal Kaygılı gibi yazarlar öne çıkar. Cem’in ilk gülmece öyküsünden (Gülünçlü Hikâyeler, 1931) sonra Cemal Nadir Amcabeye Göre adlı ilk karikatür kitabını çıkarır. Karagöz, Papağan gibi kısa ömürlü dergiler yayımlanır.
II. Dünya Savaşı yıllarında fıkra, karikatür, hiciv öne çıkar. Cumhuriyet’te ve Amcabey’de yazan, 7 albüm çıkaran, faşizme ve savaşa karşı karikatür silahının en başarılı kullanıcısı olan C. Nadir, genç yaşta ölür (1947).
Marko Paşa ‘olayı’
1946-50 arasında Merhum Paşa, Malum Paşa, Ali Baba adlarıyla da çıkan, Sabahattin Ali, Aziz Nesin, Rıfat Ilgaz, Mim Uykusuz’un sürdürdüğü Marko Paşa, iktidarla açıkça mücadele eder. 60 bin satışa ulaşır. Sabahattin Ali öldürülür, yazarları cezaevlerine girip çıkar. Başdan, Bekri Mustafa, Bizim Paşa gibi gazetelerinin çıktığı bu dönemde Marko Paşa’nın taklitleri de çıkar.
1950-60 arasında Akbaba ile iktidar yanlısı Karakedi tutunamaz. Tef, Semih Balcıoğlu’nun Taş-Karikatür, İlhan Selçuk ve Turhan Selçuk’un Dolmuş, Kırkbirbuçuk dergileriyle “gülmecemizin altın yılları” olan bu dönemde Haldun Taner’in öyküleri öne çıkar. Garipçilerin şiirleri, Nesin’le Ümit Yaşar’ın taşlamalarıyla şiirde de gülmece güçlenir.
1960’tan sonra Nesin ve Ilgaz ünlenir. Komedi filmleri, taşlamalar yaygınlaşır.
Çizgiyle “gülmece yapan, tılsımlı bir sanat” olan karikatürde İhap Hulusi, Eflatun Nuri, Ferruh Doğan, Ali Ulvi, Altan Erbulak, Bedri Koraman, Mıstık, Semih Balcıoğlu, Suat Yalaz, Yalçın Çetin, Turhan Selçuk, Tonguç, Nezih Danyal, Tan Oral, Erdoğan Bozok, Nehar Tüblek gibi ustalar yetişir.
Adnan Veli, Doğan Nadi, Suat Taşer, Özdemir Asaf, Metin Eloğlu, Bülent Oran, Suavi Süalp, Şemsi Belli’nin öne çıktığı 1970’lerden sonra televizyonun yayına girmesiyle gülmece biçim değiştirir. Akbaba kapanır. Çarşaf, Çivi, Fırt, Mikrop, Salata gibi dergiler çıkar. Döneme damgasını vuran Oğuz Aral’ın Gırgır’ından birçok gülmece yazarı, çizeri yetişir.
