Cumhuriyetimizi 100. yılında büyük bir coşku ve heyecanla kutladık. Cumhuriyet toplumumuz adına, çok etkin bir başarının ürünüdür. Oysa yıllar önce iktidardakiler çok iddialı konuşmuşlar, 2023’ün kendileri için bir dönüm yılı olacağını söylemişlerdi. Düş kırıklığına mı uğradılar acaba bu kalabalıklar karşısında? Dönüm o zaman olumsuzluklar çağrıştırmıştı insanların kafasında. Rejim tersyüz mü olacak acaba diye kaygılanmışlardı. Bugünkü coşku, heyecan, sarsılmaz, sırtı yere gelmez bir inancın sonucudur. Cumhuriyet fikirsel bir dönüşümün ürünüdür, bir ülküdür.

Cumhuriyet fikri Atatürk’ün aklına durup dururken gelmedi. Bugün liderlerden hiçbirinin yapmadığı ya da kimilerinin, özetleriyle yetindiğini söylediği, yabancı dilde ve Türkçe kitap-kitaplar okudu... 

Okumakla kalmadı, notlar aldı sayfa diplerine ve notlar, okuduğu kitabın dilindeydi. Hümanizmacıları, Aydınlanmacıları, Romantikleri, klasikleri okudu. Machiavelli’yi de okudu mutlaka. Machiavelli ülkenin bağımsızlığı adına bir yurtsever olarak var olan koşullar gereği bir prens arayışı içine girmişti. Yani geçici olarak tek adam. Atatürk Machiavelli’nin prensidir. Çünkü Machiavelli, Hükümdar’da aradığı prensinin temek niteliklerini şöyle sıralar: Derleyici, toparlayıcı, yurtsever, gözünü budaktan esirgemeyen ve ülkesini yabancı işgalinden kurtaracak gözü-gönlü tok bir prens. Hükümdar’ı onun için yazar. Ama bir koşulla, şartlar değişince örneğin, Türk Kurtuluş Savaşı ya da İtalya’nın bağımsızlık savaşı sona erince cumhuriyeti kurmak koşuluyla. Bu nedenle Machiavelli Hükümdar’da prensini ararken Konuşmalar’da (I Discorsi Türkçeye Söylevler diye çevrilmiş) “Cumhuriyet”ini arar. Cumhuriyeti öne çıkarır ve devlet yönetiminde cumhuriyetin olmazsa olmaz bir koşul olduğunu savunur. Machiavelli, Guicciardini ve Ariosto “Hümanizma”nın şövalyeleridirler. “Hümanizma”nın ve cumhuriyet fikrinin sayesinde İtalya, örneğin, karşıdevrime göğüs gerebilmiş ve Aydınlanma ile birlikte bugünlere cumhuriyetçi, demokrat ve laik bir toplum olarak ulaşmıştır.

Bugün Atatürk’ün partisi, yeni başkanını seçimle değiştirebilmiş olmasını Cumhuriyete borçludur. Bu bir Cumhuriyet kazanımıdır. Yaşlı-genç arasındaki rekabet de cumhuriyetçi bir atılımın göstergesidir.

PROF. DR. NECDET ADABAĞ