“İnsan güldüğü kadar insandır” diyen Molière, oyunlarında insanı zayıf yönleriyle gözlemleyip güldürür. Komedyalarında kişiler özeleştiriden yoksundur. Aynı sahnede güldürenle gülenin birbirine karıştığı olaylarda alaya alanlarla, alay edildiklerini arsızca karşılayanlar aralarında hep tartışma ortamı yaratırlar. Kibarlık Budalası adlı komedyasında kibarlık hevesine kapılan Mösyö Jourdain’in maskaralığına güldürürken, alaycı söylemiyle, aynı sahnede onu budalalıktan dangalaklığa sürükleyen öğretmen takımını da serseme çevirir.
Molière’in komedyaları
Üzerinden yüzyıllar geçmesine karşın her çağda daha da değerlenen şiir, roman, tiyatro gibi yazınsal; resim, müzik, yontu gibi insanda beğeni duygusu yaratan sanatsal türler klasik sayılır. Bu bağlamda klasik komedya, insanı düşündürerek güldürmenin en etkili aracı olmuştur. Molière’in komedyaları bu özelliğinden dolayı insanı bağnazlıktan, önyargılardan, saplantılardan kurtarıp düşünce aydınlığına erdirir. Onlarca komedyasının Avrupa kültürünün önemli klasikleri arasında sayılmasının, okullardan başlamak üzere dünyanın büyük tiyatro sahnelerinde gösterime girmesinin nedeni budur.
Sahne, yaşamın bir parçasıdır; genellikle dramlarda ağlanır, komedyalarda gülünür. Shakespeare’in söylemiyle, insan gülerek ağlayan, ağlayarak gülen bir yaratıktır.
Her güldürene gülmeli mi, gülünmeyene bile güleç mi görünmeli?
Moliére, alay edenle alay edilenin, güldürenle gülenin gerçeğini komedya akılcılığının ince ironisiyle dengeleyip sunarak bu sorunun yanıtını veriyor. Sahnede olagelenleri algılayanı güldürür Molière. İnsanda bu algı yaratımını çağımızda da sürdürmesi onun sezgici dehasının ürünüdür.
Kibarlık Budalası
Oyunda kentsoylu Mösyö Jourdain görgü sahibi olunca kibarlaşacağını sanır. Ondaki boşluğun ayrımına varan kendini öğretmen yerine koyan çıkarcı takımı, çevresini sarıp ona kibarlık dersi vermeye kalkarlar. Biri kibarlığı felsefe öğrenmeye bağlar. Dili iyi kullanıp edebiyatçı olmakla kibar olunacağını savunur bir başkası. Müzik öğretmeni kılıklı, sesler arasındaki armoninin insanı kibar kılacağını öne sürer. Dans öğretmeni, sağa sola kıvrılarak “Uygun adım atmayı öğrenirsen kibarlaşırsın” der ona.
Molière oyunda ilgiyi Mösyö Jourdain’den uzaklaştırıp o bilgi simsarlarına yöneltir. Oyunun o evresinde alaya alınarak gülünmesi gereken, kibar olma umuduna kapılan Mösyö Jourdain değil, onda bilgilenme hevesi uyandırmak için meydan maskarasına dönen öğreticilerdir.
Oyunun kurgusundan da anlaşılacağı üzere, Molière’in amacı, başlangıçta, önerileni yerine getirmek için çırpınarak sahnede olmadık kılıklara giren Mösyö Jourdain’i güldürülecek kıvama sokmaktır. Yazar, daha sonra, onun çevresinde bal yapmaz arı gibi vızıldaşıp duran öğretici konumundaki kişilere fırlatır eleştiri oklarını. Molière böylece olayı kişisellikten çıkarır, bir insanlık manzarası çizer sahnede.
Nasreddin Hoca
Her toplumun gülünecek bir yanı olduğu gibi, yaşananları göz önüne sererek düşündürecek güldürücüleri de vardır. Bizde Nasreddin Hoca ile Bektaşi dedesi gülmeceleri başta gelir. Hocanın sözlerinden çok yaptıklarına gülünse de, onun gülmece aynasında kendinden başkasını görmez. Bektaşi dedeleri ise her sözleriyle, inanç adı altında insanımızı aptal yerine koyanlarla alay eder.
Yazarını içinde taşıyan bir toplumuz biz. Daha ilkgençlik yaşlarında şiir yazmayanımız yok gibidir. Halk arasında nobran sayılan bir kişi bile, ortamını denk getirdiğinde öyle bir espri patlatır ki üzerinden yüzyıllar geçmiş olsa da güldürme gücünü korur...
