Vakıflar Genel Müdürlüğü’nden 19.03.2021 tarihinde yapılan yazılı açıklamada, 5737 sayılı Vakıflar Kanunu’nun 30. maddesi gereğince İnönü Meydanı 751 ada 1, 2 ve 3 parsel, Cumhuriyet mevkii 751 ada 4 parselin mülkiyetinin, Sultan Beyazıt Hanı Veli Hazretleri Vakfı’na geçtiği, 22.03.2021 tarihinde yapılan ikinci açıklamada da bu tescil işleminin gerekçeleri kamuoyuna duyurulmuştur.

Haberin ve konunun sağlıklı bir şekilde değerlendirilebilmesi için bu konudaki yasal durumun incelenmesi gerekmektedir.

Mülga 10.09.1957 tarih, 7044 sayılı Aslında Vakıf Olan Tarihi ve Mimari Kıymeti Haiz Eski Eserlerin Vakıflar Umum Müdürlüğü’ne Devrine Dair Kanun’un 1. maddesi “Aslında vakıf yoluyla vücuda gelip de muhtelif kanunlar veya sair suretlerle Hazine, belediyeler veya hususi idarelerin mülkiyetine geçmiş bulunan muhafazası gerekli tarihi veya mimari kıymeti haiz eski eserlerin mülkiyeti tekrar Vakıflar Umum Müdürlüğü’ne devrolunmuştur” şeklinde olup bu kanun, 20.02.2008 tarih, 5737 sayılı Vakıflar Kanunu ile yürürlükten kaldırılmıştır.

ÖNEMLİ DEĞİŞİKLİK

7044 sayılı kanunun 1. maddesindeki hüküm, 5737 sayılı kanunun 30. maddesiyle “Vakıf yoluyla meydana gelip de her ne suretle olursa olsun Hazine, belediye, özel idarelerin veya köy tüzelkişiliğinin mülkiyetine geçmiş vakıf kültür varlıkları mazbut vakfına devrolunur” şeklinde yeniden düzenlenmiştir.

7044 sayılı kanunda mevcut olan “muhafazası gerekli” ibaresi 30. maddede yer almamış, “tarihi veya mimari kıymeti olan eski eserler” ibaresi ise “vakıf kültür varlıkları” olarak değiştirilmiştir.

30. MADDENİN UYGULANMA KOŞULU

Vakıflar Yönetmeliği’nin 3. maddesinde “Vakıf kültür varlığı: 21.7.1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 3’üncü maddesinde kültür varlıkları olarak tanımlanan varlıklardan Vakıflar Genel Müdürlüğü ile idare ve temsil ettiği vakıflara ait olanları, ifade eder” şeklinde, 2863 sayılı KTVKK’nin 3. maddesinde “Kültür varlıkları, tarihöncesi ve tarihi devirlere ait bilim, kültür, din ve güzel sanatlarla ilgili bulunan veya tarihöncesi ya da tarihi devirlerde sosyal yaşama konu olmuş bilimsel ve kültürel açıdan özgün değer taşıyan yerüstünde, yeraltında veya sualtındaki bütün taşınır ve taşınmaz varlıklardır” şeklinde tanımlanmıştır.

5737 sayılı kanunun 30. maddesinin uygulanabilmesi için devre konu taşınmazların,

•    Vakıf yoluyla meydana gelmiş olması,

•    Her ne suretle olursa olsun Hazine, belediye, özel idarelerin veya köy tüzelkişiliğinin mülkiyetine geçmiş olması,

•    Vakıf kültür varlığı olması şarttır.

Yukarıda açıklandığı üzere 2863 sayılı KTVKK’nin 3. maddesinde tanımlanmış bulunan kültür varlıklarından Vakıflar Genel Müdürlüğü ile idare ve temsil ettiği vakıflara ait olanlar “vakıf kültür varlığı”dır. Yani 5737 sayılı kanunun 30. maddesinin uygulanabilmesi için devre konu taşınmazın vakıf yoluyla meydana gelmiş kültür varlığı olması ve mülkiyetinin Hazine, belediye, il özel idaresi veya köy tüzelkişiliğinin mülkiyetine geçmiş bulunması gerekmektedir.

ARSA NİTELİĞİNDE

TKGM parsel sorgu kayıtlarından görüldüğü üzere söz konusu 1, 2, 3 ve 4 parsel sayılı taşınmazlar “arsa” niteliğindedir. Yıkılmış bulunan Topçu Kışlası’nın ise vakıf suretiyle meydana getirilmediği bilinmektedir. Topçu Kışlası vakıf suretiyle meydana getirilmiş olsa idi, binanın vakıf olduğu ve aslına uygun olarak ihya edilmesi gayesi ile devrinin yapıldığı belki ileri sürülebilirdi.

Ancak tarihsel gerçeklik ve vakfiye hükümleri karşısında böyle bir iddia ileri sürülemeyeceği gibi kültür varlıklarının ihyasının, Vakıflar Kanunu’nun 30. maddesi kapsamında mütalaa edilmesi de hukuken mümkün değildir.

HUKUKA AYKIRI

Yukarıda tarihsel gelişimi ve ayrıntısı ele alınmış olan mevzuat hükümlerinden, üzerinde “vakıf kültür varlığı” bulunmayan arsa niteliğindeki taşınmazlar (Gezi Parkı) hakkında 5737 sayılı Vakıflar Kanunu’nun 30. maddesinin uygulanmasının hukuken mümkün olmadığı anlaşılmaktadır.

Diğer taraftan, mülkiyet hakkına açık tecavüz oluşturması sebebiyle, kanundaki şartları haiz taşınmazların bedelsiz devrini düzenleyen Vakıflar Kanunu’nun 30. maddesinin anayasaya ve tarafı olduğumuz uluslararası sözleşmelere aykırı olduğu da ayrı bir tartışma konusudur. 

AV. MEHMET BAYRAKTAR 
İSTANBUL BAROSU