Öztin Akgüç

FED’in faiz indirimi olasılığı

10 Temmuz 2019 Çarşamba

Öngörüde bulunabilmek için ABD’de merkez bankacılığı sistemini ve sistemin işleyişini dikkate almak gerekir. ABD’de Fed kısaltmasıyla ifade edilen merkezi Washington DC’de bulunan, federal devlet sermayeli, tek merkez bankası yoktur. ABD merkez bankacılığında ademi merkeziyet, yerinden yönetim ilkesi benimsenmiş, ülke bölgelere ayrılarak, her bölge için merkez bankası işlevini gören 12 banka (Federal Reserve Bank-FRB) oluşturulmuştur. ABD’de merkez bankası yerine, merkez bankacılığı sistemi Federal Reserve System (FRS), yapıyı daha iyi yansıtır.
Sistem, 12 bölgesel merkez bankası, Guvernörler Kurulu, Federal Açık Piyasa Komitesi (FOMC - Federal Open Market Committee) ve FRB’lerin sahibi ortakları özel ticaret bankalarından oluşur.
Bölgesel merkez bankaları arasında eşgüdümü sağlayan, iskonto, zorunlu karşılık oranlarını belirleyen sistemin etkili organı Guvernörler Kurulu’dur. Guvernörler Kurulu, ABD Başkanı tarafından Senato’nun onayıyla atanan, görev süreleri 14 yıl olan yedi üyeden oluşur. Üyelerin yeniden atanmaları caiz olmadığından bir dönem görev yapabilirler. Görev sürelerinin uzunluğu, yeniden atanmama, üyelerin bağımsız hareket etmelerini sağlamaya yöneliktir. Görev sürelerinin uzunluğu nedeniyle kurulda farklı ABD başkanları tarafından atanmış üyeler görev yaparlar. Yeniden atanmama, üyenin bağımsız hareket etmesini, ödün vermemesini sağlama amaçlıdır. Bu üyelerin, baskılara karşı daha dirençli olacağı öngörülür.
Sistem, başlangıçta ademi merkeziyet esasına göre tasarlanmış, uygulanmış olmakla beraber, zamanla yetkiler Guvernörler Kurulu’nda toplanmaya başlanmış; Kurul, sistemin en yetkili organı haline gelmiştir. Guvernörler Kurulu Başkanı, Fed Başkanı olarak anılmaktadır.
Bölgesel merkez bankaları olağan merkez bankası yetki ve görevlerine sahip olarak anonim şirket statüsündedirler. FRB’ler dolanıma banknot çıkarır, bankalara iskonto kredisi verir, Hazine’nin mali ajanı olarak hareket eder, çek tahsil, takas, fon transfer işleri yaparlar. Bölgedeki finans kurumlarının zorunlu karşılıkları ve serbest mevduatları da FRB’lere yatırılır.
Federal Açık Piyasa Komitesi, yedisi Guvernler Kurulu üyesi, beşi de dönüşümlü olarak bölgesel FRB guvernörü, on iki kişiden oluşur. Açık Piyasa İşlemleri (APİ) politikasını dolayısıyla faiz haddini belirleyen organdır.
Sistemin sahibi özel ticaret bankalarıdır; federal lisanslı ticaret bankalarının sisteme dahil olmaları zorunlu olup, federe lisanslı ticaret bankalarının sisteme üye olmaları seçimlik olduğundan, FRS ülkedeki tüm bankaları kapsamaz.
Para politika araçlarının kullanılmasının da tek elde toplanması başlangıçta uygun görülmemiş, sistemin organları arasında bölünmüştür. Zorunlu karşılık düzenlemesi önceleri yasalarla yapılırken 1929 krizi sonrası bu yetki Guvernörler Kurulu’na; iskonto oranı tespiti, kredi verilmesi yetkisi de ticaret bankalarıyla yakın ilişkileri nedeniyle başlangıçta FRB’lere verilmiştir. APİ’nin bir para politikası aracı olarak kullanılmasına 1930’lu yıllarda başlanmış bu amaçla FOMC oluşturulmuştur.
Başlangıçta yerinden yönetim ilkesine göre tasarlanan sistem zamanla merkezileşmiş, yetkiler Guvernörler Kurulu’nda toplanmaya başlanmıştır.
Günümüzde ABD’de para arzını, ekonominin likiditesini ayarlamada, faiz haddini etkilemede kullanılan etkili araç APİ’dir. FOMC, APİ’ye ilişkin kararlar almakta, hedefleri belirlemekte; işlemler FOMC gözetiminde Newyork Bölge Merkez Bankası (NYFRB) tarafından gerçekleştirilmektedir.
APİ dinamik veya savunma, koruyucu amaçla yapılmaktadır. Bankacılık sisteminin likiditesini uzun süreli etkilemek için tahvil ve bonolar alınmakta veya satılmakta; kısa süreli likidite dalgalanmaları için savunma amacıyla repo, ters repo yapılmaktadır.
Fed dinamik amaçla faiz haddini düşürmek için bankacılık sisteminden kesin olarak tahvil ve bono almakta; savunma amaçlı hareket ederken ters repo yapmakta; karar alırken, araştırma gruplarının incelemelerini, raporlarını projeksiyonlarını dikkate almaktadır.
Fed’in yapısı ve işleyişinin özeti, D. Trump’ın keyfince Fed başkanını görevden alamayacağını, talimatla da faiz indirimi yaptıramayacağını göstermektedir. Fed genelde ileri bakışlı, ihtiyatla hareket etmekte, ekonomide ciddi enflasyon veya resesyon bulguları olmadan faiz haddini değiştirmeye yönelmemektedir.  



Yazarın Son Yazıları Tüm Yazıları

Canlı duygusallığı 3 Nisan 2024

Günün Köşe Yazıları