65 yıl öncesi olay ve anılar; anayasa askıya alınmış, yargı yetkisi de olan Tahkikat Komisyonu kurulmuş, tutuklamalar, gözaltılar, mahkûmiyetler, Vatan Cephesi oluşturulmuş, radyoda sürekli Vatan Cephesi’ne katılma duyuruları, muhalefeti suçlayan kalemşörler, harfendazlar; dönem Demokrat Parti, Menderes dönemi. 1957 şaibeli genel seçiminde muhalefetten daha az, yüzde 47.7 oy alan, çoğunluk seçim sistemi ve “maharetli” bazı valilerin gayretiyle iktidarda kalan DP, ekonomik sıkıntılara karşı baskı kurarak iktidarı sürdürme politikası izliyor.
Siyasilerin, akademisyenlerin, gazetecilerin tutuklanması, iktisadi zorluklar, anayasanın askıya alınması, TBMM’nin devre dışı bırakılması, eski yönetim ilanı tepki doğuruyor. İstanbul’da 27-28 Nisan protesto gösterilerinde öğrenci Turan Emeksiz’in Emniyet güçleri tarafından kurşunlanarak öldürülmesi tepkilerin büyümesine yol açıyor.
Ankara’da da Mülkiye dışında protesto gösterileri yapılmak isteniyor. Akşam bakanlıkların dağılması sonrası, Kızılay-Sıhhiye arasında büyük kalabalıklar toplanıyor. İleri geri yürüyüşler yapılıyor ancak eylem ve protesto gerçekleşmiyor.
Öneri Altan Öymen’den geldi. “555K: 5’inci ayın 5’inci günü, saat 5’te, Kızılay’da”. Gösteri gününden önce 12 arkadaş Mülkiyeliler Birliği’nin bir odasında toplandı. Plan basitti. Kızılay’dan Sıhhiye’ye doğru Gazi Osman Paşa türküsü ıslıkla çalınarak yürümeye başlanacak, sonra seslendirilecekti:
“Olur mu böyle olur mu/ Kardeş kardeşi vurur mu/ Kahrolası diktatörler/ Bu dünya size kalır mı?”
Yürüyüş başladıktan kısa bir süre sonra topluluk, ıslığa ve seslendirmeye katıldı: “Olur mu böyle, olur mu?”
Olay başlamış, Kızılay gösterilerin odağı olmuştu. Mülkiyeliler Birliği’nin basılacağı, gösteriyi düzenleyenlerin yakalanacağı söylendi. Ankara Emniyet Müdürü Niyazi Bicioğlu idi. Bicioğlu’nun olayı bildiğini hep düşündüm. Birlik bozulmadı.
Hindistan Başbakanı Habru’nun Ankara’ya geldiği gün, en büyük gösterilerden biri geçiş güzergâhında düzenlendi. Polis, kalabalığı dağıtmak için gaz kullandı. Gaz yakıcı idi, yüzümün kızarmasıyla hissettim.
Gösterilere son verdirmek amacıyla en dramatik dağıtma yöntemi askerin devreye girmesiyle yaşandı. Bir bölük asker, Sıhhiye’ye yakın Atatürk heykeli yanında yolu kesti. Diğer bir bölük de Kızılay’da yolu kapattı. “Süngü tak arş” komutu verildi. Süngülü bir bölük asker Sıhhiye’den Kızılay’a, diğer bölükte Kızılay’dan Sıhhiye’ye süngülü koşmaya başlayarak kalabalığı dağıttı. Yan yollara kaçıldı, apartman kapı aralıklarına sığındık. 19 Mayıs’ta Anıtkabir’de düzenlenen büyük gösteri yapılırken asker yine devreye girdi, süngü takarak dağıttı.
Bir gösteri odağı Kızılay, Cebeci diğer bir gösteri odağı da Mülkiye idi. Ankara’da da sıkıyönetim ilan edilmişti. Sıkıyönetim kumandanı Namık Argüç, bir manga askerle Mülkiye’yi kuşattı. Uzun süre kurşun yaraları bir övünç belgesi olarak Mülkiye’nin duvarlarında kaldı. Bir zamanlar Mülkiye, demokrasiyi, Cumhuriyet ilkelerini, kazanımlarını korumak için önde yer alırdı bu nedenle Mülkiye’nin dekanı görevden alınır, hocaları tutuklanır, okul kurşunlanırdı. Şimdilerde farklı rüzgârların estiği hissediliyor.
27 Mayıs askeri darbe, aleyh ve nötr değerlendirmelerle tartışılan, tartışılacak bir olaydır. Kara lekesi Menderes, Zorlu ve Polatkan’ın asılmasıdır. Siyasileri asmak, hapsetmek, bir hareketi meşrulaştırmaz. Siyasetçi asma bir hatadan da öte harekete ihanettir. Uzun yıllar yarası sızlar.
Kurmay, devlet adamı, basiretli diplomat gibi çok yönlü erdem ve nitelikleri olan İsmet İnönü, asma gibi ilkel vahim bir hatanın, bir ihanetin olmaması için çok çaba harcamış, nitekim başbakanlığı döneminde 1964 yılında müebbet mahkûmiyeti alanlar dahil, tüm DP’lileri Kayseri Hapishanesi’nden çıkarmış, hapishanenin boşaltılmasıyla bir sorun da yaşanmamıştır.
Toplumda gerginlik yaşandığında çözüm sivil ya da askeri darbe değil, halkın egemenliğine inanılıyorsa halkı hakem olarak kabul etmek, halkın oyuna başvurmaktır. Halkın hakemliği kolaylıkla barış içinde çözüm getirir. 1960 yılı olaylarından alınacak dersler vardır. Bu dersler günümüze de ışık tutar.
