Bosna Hersek’te yaşayan Boşnaklar, Sırplar ve Hırvatlar; tarih boyunca aynı dili konuştular. Yani kültürün temeli olan “dil”leri ortaktı.

Bosna Hersek’te Müslüman ırkı, Sırp ırkı, Hırvat ırkı yoktu. Hepsi aynı ırktan, Slavdılar. Ve bir gün, aynı ırk ve aynı dilden bu üç insan topluluğu birbirlerine girdiler.

Ortodoks Sırplarla Katolik Hırvatlar, hem kendi aralarında dövüştüler hem de Müslüman Boşnaklara saldırdılar. Boşnaklar da hem Sırplara hem Hırvatlara...

Altta kalan Müslümanlar oldu.

Boşnak Müslümanların hedef gösterildikleri ilk soykırım değildi bu. Boşnaklar, Müslüman olmadan önce Hıristiyandılar.

1100 yıl önce, Hıristiyanlık aleminin Ortodoks ve Katolik mezheplerine bölünmediği, Protestanlığın ortaya çıkması için 500 yıl daha geçmesi gereken 900’lü yıllarda soykırıma uğrayan bir mezhep vardı. Hem de başkenti Konstantinopolis olan Roma İmparatorluğu’nda doğup yayılmıştı, Avrupa kıtasına.

MEZHEPLER SAVAŞI

İtalya’da Patarini, Fransa’da Kathar, Balkanlar’da Bogomil diye anılan ve Hıristiyan dinine “Manikeist” bir yaklaşım kazandıran Bogomil mezhebi*; günümüzde Bosna Hersek dediğimiz bölge insanları arasında çok yandaş buldu. Hıristiyanların kutsal kabul ettiği pek çok tabuyu yerle bir eden bu yeni din, Roma’daki papalık kurumu tarafından “sapkın” ilan edilmekte gecikmedi.

Tarihteki ilk Haçlı seferleri, Müslümanlara karşı değil Avrupa’da yayılan Bogomillere karşı düzenlendi ve ilk Engizisyon mahkemeleri; Bogomilleri yargılamak, daha doğrusu ateşe atmak, kazığa çakmak, çarmıha germek için kuruldu.

Bosna Hersek bölgesindeki Bogomillere “Boşnak” denildi ve yok edilmeleri için yüzyıllarca süren bir insan avı başlatıldı. Bogomillerin bir bölümü öldürüldü. Diğerleri, dinsel inançlarını gizlediler ya da nedamet getirmiş göründüler. Ancak uğradıkları zulmü ve soykırımı unutmadılar.

TARİH UNUTULUR, KİN KALIR

Ta ki Fatih’in orduları 1463’te Bosna’ya, 1483’te Hersek’e girinceye kadar.

Bogomiller Osmanlı fethini fırsat bildiler ve zoraki Hıristiyan görünmektense Müslüman olup, muzaffer işgalcinin korumasına girmeyi tercih ettiler.

Yüzyıllardır ezilen Bogomil Boşnaklar, böylece ilk kez “yenen”lerin yanında yer alıyor ve egemenlerin arasına katılıyorlardı.

Zamanla Bogomil geçmişlerini unuttular. İslam kültürünü benimsediler. Sırplar ve Hırvatlar, 1200’lü yıllarda Ortodoks ve Katolik olarak ayrışmış, ama genetik belleklerindeki “öteki” düşman aynı kalmıştı. Kin odaklarında önce Bogomil Boşnaklar vardı, sonra Müslüman Boşnaklar.

Toplumsal genetik korkunçtur. Çıkış noktası, temel nedeni unutulmuştu ama Osmanlı dönemi ve Tito’nun yönetiminde durulmuş görünen din savaşları, Yugoslavya’nın çöküşüyle birlikte tam bin yıl önce kaldığı yerden, yeniden başladı.

BİTMEYEN ZULÜM

Bosna Hersek bölgesinde İslam dininin bir kaçış, bir kurtuluş, bir sığınma ve dokunulmazlık öğesi oluşuna değin en ilginç öyküyü, yıllar önce Marsilya’daki bir sempozyumda tanıştığım Robert Fisk**ten dinlemiştim. Robert Fisk, 1994 yılında kuşatma altındaki Saraybosna’da BBC televizyonu için Müslüman Boşnak bir çiftin günlük yaşamını izliyordu. Yaşlı karı koca, peşlerinde Robert Fisk ve BBC kameramanı; viran olan kentte ısınmak için yakacak çalı çırpı topluyor, keskin nişancıların arasından seke seke ekmek aramaya gidiyorlardı. Kentte elektrikler de kesikti, sular da. Bir çeşmeden su bidonlarını doldururken Robert Fisk yaşlı adama: “Bütün bunlar başınıza Müslüman olduğunuz için geliyor, değil mi?” diyecek oldu. Adam daha yanıt vermeden, o ana değin ağzını açmayan kadın, ağlayarak bağırmaya başladı: “Ben Müslüman değilim, hayır! Yahudiyim ben! Almanlardan kaçmak için buraya sığındım yıllar önce, Müslümanlara dokunmuyorlar diye, Müslümanım dedim. Bak, gelip burada da buldular bizi!”

SİYAH VE BEYAZ, BÖL VE ÖLDÜRT

Robert Fisk, altüst olmuştu duyduklarından. Çekimi çok ilginç buluyordu. Londra’ya dönünce, filmi gösterdi ve bu sahneye dikkat çekti. BBC’nin yöneticisi, birkaç dakika sessiz kaldıktan sonra, “Bu kareleri kesip atın!” dedi.

“İzleyicilerin kafasını karıştırmaya gerek yok.”

Bütün savaşların amacı jeopolitik ve ekonomiktir. Ama hepsinin aracı dinseldir. Çünkü...

İster dinsiz ve dindar arasında olsun, ister farklı dinler arasında; halkları ancak ve yalnız inanç farklılığı kan dökmeye ikna edecek kadar böler!

Türkiye’deki Arapçı Osmancıklarla Türk Cumhuriyetçiler arasında işte bu bölünme yaşanıyor.

Varılacak nokta belli.

* Gülün Öteki Adı/Kırmızı Kedi, 4. Basım 2020 

** İrlanda doğumlu İngiliz gazeteci ve yazar