Türkiye’nin müzelerini gezmeye başladığım 1970’li yılların başında, Yunan ve Roma döneminden günümüze kalan erkek heykellerindeki sistematik bir eksiklik dikkatimi çekerdi. Hasarsız yontuların bile cinsel organı kırılmış olurdu. El, kol, burun, bacak, ayak gibi dışarlak uzuvları tastamam dururken niçin o parçanın kırıldığını doğrusu merak ederdim.
1980’li yıllarda, bu heykellerden bazıları kırılmış organlarına kavuştuğunda; merakım şaşkınlığa dönüştü. Adamın en küçük parçası bunca yüzyıl sonra nerede, nasıl bulunup da yerine yapıştırılmış olabilirdi?
Sizin de başınıza gelmiştir: Kimi soruların yanıtları yıllar sonra bir raslantıyla karşınıza çıkıyor.
Benim karşıma da 1998 yılında, Dr. Gudrun Eussner kimliğiyle çıktı.
Paris’te dış muhabir ve köşe yazarıydım. Yorucu bir günün sonunda girdiğim barın “teneke” diye anılan tezgâhına tünemiştim ki yanıma ilk bakışta çirkin ama enerjisiyle ışık saçan bir kadın gelip oturdu ve konuşmaya başladık.
AYNI SOKAKTAN AYNI BARA
Dr. Gudrun Eussner, Alman bir arkeologdu. Sevdalısı olduğu Paris’e yerleşmek için Berlin’deki akademik görevinden emekli olmayı bekliyordu. Benim Türk olduğumu duyunca, bir şaşkınlık çığlığı attı. Kusursuz konuştuğu Fransızca dışında tabii ki İngilizce ama Türkçe ve Farsça da biliyordu. Hacı Bektaşi Veli uzmanıydı. Mevlana’yı da Almancaya çevirmişti.
Daha da ilginci, Topkapı Sarayı’nın Harem bölümünde 1976’dan 1980’e kadar süren arkeoloji çalışmalarına katılmış; İstanbul’da benim oturduğum sokakta yaşamıştı.
Zaman zaman eğlenmeyi seven şans tanrısı, Dr. Gudrun Eussner’i o gece yıllardır sırrını çözemediğim mermer heykel uzuvlarının niçin ve nasıl kırıldığını nihayet öğrenmem için göndermiş gibiydi!
MEŞE SANDIKTAKİ MERMER HAZİNE
Topkapı Sarayı, Sarayburnu’ndaki Bizans Akropolü üzerine kurulmuş olduğundan üstünde Osmanlı, altında antik Roma kalıntıları barındıran bir tarih hazinesidir. Dolayısıyla Saray’ın yerleşkesinde 1924’ten beri dönem dönem arkeolojik kazılar yapılır, her kazıda yeni buluntulara ulaşılır.
Gudrun anlatıyordu:
Yıllar önce Alman ve Türk arkeologlar, Topkapı Sarayı’nın mahzenlerinde yüzyıllara meydan okumuş, meşe ağacından devasa bir sandık bulmuşlar; ağır mı ağır hazneyi zar zor açabildiklerinde dillerini yutmuşlardı.
Kilidi parçalanmış, kapağı gövdeye yapışmış sandığın içine eski Yunan ve Roma heykellerinden itinayla kırılıp kopartılan “mermer erkeklik uzuvları” istiflenmişti. Osmanlı, ayıp diye heykelleri kökten sünnet etmiş ancak sanata ve tarihe saygılı memurlar, mermer uzuvları atmayıp bir sandıkta biriktirmişti. Belki çetelesini de tutmuştu. Ama tirşe ya da kâğıt çetele yüzyıllara herhalde dayanamamış, yok olmuştu.
ARANAN BULUNUR, BULUNAN ÇALINIR
Sandığın keşfini izleyen aylar, arkeologlar için gerçekten eğlenceliydi. Her biri çantasına beşer onar mermer uzuv koyup Anadolu’ya dağılmışlardı.
Tüm antik sitleri dolaşıyorlar, “Galiba bu. Yok büyük geldi, yok küçük geldi” diye ölçe biçe, kopartılan uzuvların sahiplerini arıyorlardı. Bulduklarında, önce ankesörlü telefonla İstanbul’u arayıp neredeki Apollon, hangi Zeus, Herkül falan uzvuna kavuştuysa onu muştuluyor; ardından yetkili mercilerin izniyle yapıştırma işlemine geçiliyordu.
İlk bakışta hoş, güldüren bu tarihçeyi, CHP’li milletvekili Mühip Kanko Meclis kürsüsünden Ankara’daki Devlet Resim ve Heykel Müzesi’nden 250 milyon dolar maddi değer biçilen 302 tablonun kaybolduğunu açıklayınca anımsadım.
Mühip Kanko, “Devletin gözü önünde müzeler soyuluyor” diyordu ve haklıydı.
SİSTEMATİK TALAN
Salt başkent Ankara’daki değil, “devlet koruması” altındaki müzeler de soyuluyor. Mimar Sinan Üniversitesi’nde 404 eser kayıp. Zeugma Müzesi’nde iki haneli milyon dolar değerindeki 10 eser, Batman Müzesi’nde yine iki haneli milyon dolarlık altın sikkeler kayıp...
Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, bu sistematik soygunlar konusunda sessiz. Yani devlet sessiz. Neden?
Nedenini bilemem elbet. Ama devlet nereden nereye gelmiş derseniz, o belli.
İslama aykırı heykellerden kopardığı mermer uzuvları bile saklayan Osmanlı’dan yola çıkıp İslam diye diye milli servetini bile koruyamayan Osmancık’a varmışız.
