Esprili ve ironik bir şekilde 'bir kadının yaş gününü her zaman anımsamak, ama yaşını hiçbir zaman anımsamamak zorunda olduğu meslek' olarak tanımlanır diplomatlık.

Aydınlanma düşünürü Kant’a göre en zararsız özgürlük, 'insanın her konuda kendi aklını kamusal olarak kullanmak özgürlüğü'dür. Aklın kamusal kullanımı derken Kant, “bütün okur dünyası önünde” kullanılmasını kasteder. Görülüyor ki söz konusu özgürlük, basın özgürlüğünden başka bir şey değildir; yine Kant’a göre kamusal aydınlanmayı kısıtlamak ise insan doğasına karşı bir suç olacaktır.

Hukuk devleti kavramının doğuşu ve giderek kamu hukuku belgelerinde temel ilkelerden biri haline gelmesi de bilindiği üzere aydınlanma felsefesi ile olmuştur. Buna düşünür Kant’ın katkısı yadsınamaz. Bir bakıma pozitif özgürlük anlayışının da başlangıcıdır. Devlet özgürlükleri tanımakla yetinemez, kullanılmasını güvence altına almakla yükümlüdür. Sözgelimi toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkının kullanılmasını engelleyenlere karşı, özgürlüğü kullanmanın sağlanması ve korunması için etkin önlem almak devletin görevidir.

İNSANLIĞIN ACI TANIKLIĞI

Devlet-özgürlük ilişkisinde Hegel belki de daha öndedir. Hegel’e göre 'devlet sadece yurttaşlarının özgürlüğe ulaşmalarını sağlamakla kalmaz; o bizzat özgürlüğün cisimleşmesidir. O bir değer ve bir erektir ve salt bireylerin gereksinimlerini karşılamanın bir aracı değildir... Hukuk felsefesi, devletin istikrarının temeli olarak yurttaşların zihnine dikkat çekmez'

Özgürlüklerin kullanımı için düşünürler her ne kadar devlete yükümlülük düştüğünü, devletin özgürlüğün cisimleşmesi olduğunu felsefi olarak ileri sürseler de insanlık nelere tanık olmadı ki!? O nedenle devlete karşı bireyin korunması, devlet gücünün sınırlandırılması ve sağlanması için yargı organının tam bağımsız olması düşüncesi gelişmiştir.

İnsanlık, insanların, yaptıklarından dolayı değil, kim olduklarından dolayı cezalandırılmalarına ne yazık ki tanık oldu! Dahası tutuklanan diyalektik felsefe yanlısı bir adamın, 'kendisinin partiye karşı hiçbir suç işlemediğini, ancak onu casus ve iki taraflı çalışan biri olarak tutuklayan organların haklı (ve) suç işlememiş olsa bile yine de partiye düşman bir tabakadan olduğunu' söylemesi  ve 'günce tutmak yasadışı değildir... Ama fark edilecek olursa Winston’un ölüm cezasına çarptırılacağı ya da en az yirmi beş yıl zorunlu çalışma kampına gönderileceği'nin kesin sayılması sadece edebiyat eserlerine mi özgüydü, yoksa hiç gerçek olmamış mıydı?

Stalin sanığın adının yanına iki dikey çizgi koyduğu zaman, bu on yıllık mahkûmiyet anlamına geliyordu yine de iki çizgililer şanslıydılar!... Tek çizgi olsaydı ne mi olurdu? İDAM!

Geçen yüzyılın başlarında -1922- Sosyalist Devrimciler yargılanırlarken mahkeme heyetindekiler tarafsız davranamayacaklarını, ancak taraflılıkları 'devrimin yararına'(!) olduğu sürece bu durumun sorun yaratmayacağını söylemişlerdi. Nazi Almanyası’nda da yargıçlar 'Adolf Hitler’in şahsına sadakat yemini' etmemişler miydi?

Maksim Gorki, Sosyalist Devrimcilerin davası cinayetle sonuçlanırsa, bunun daha en baştan alçakça bir cinayet olarak algılanacağını dönemin güçlü adamı Troçki’ye yazdığı mektupta bildiriyor ve adil bir yargılama istiyordu.

Sonuç değişiyor muydu? Elbetteki hayır! 'Tutuklanacak ve düşman ilan edilecek kişi sayısı tutuklamalar başlamadan önce yukarıdan aşağıya bir silsile halinde .... bildiriliyordu. Bu anlayış çerçevesinde plana uygun miktarda (sayıda) tutuklama yapılması esastı.'

TÜKENMEYEN AYDINLAR

Ama tükenmeyen aydınlar vardı: Varoluşçu düşünür J.P. Sartre 1945’te Modern Zamanlar’da aydın sorumluluğu üzerine yazarken Flaubert ve Edmont Concourt’u, komünün ardından gelen baskıdan sorumlu tutuyordu: çünkü 'Engel olmak için tek satır yazmadılar' diyordu ve devam ediyordu: 'Şunu diyebiliriz: Bu onların işi değildi. Peki ama Calas duruşması Voltaire’in işi miydi? Dreyfüs olayının kınanması Zola’nın işi miydi?'  Aynı Sartre, Cezayir Savaşı sırasında kendi ülkesine karşı tutum alır. Tutuklanması istenir. Simone de Beauvoir’e göre tutuklanıp 'zincire vurulmuş bir ülkede tek özgür adam' olmaktır isteği!

Ne var ki gerçekten büyük Charles de Gaulle vardır!... Charles Desjordins adlı yurttaşa cevaben yazdığı mektupta Sartre için 'O Fransa’dır, tutuklanamaz!..' der ve bu cevabıyla daha da büyür!

ELEŞTİRİ ‘OLMAZSA OLMAZ’

Hukuk devletine, insan haklarına, demokrasiye bağlı bir ülkede eleştiri vazgeçilemez bir gereksinimdir. Liberal düşünür Isaıah Berlin bu yöndeki düşüncesini 'topyekûn kaos veya felaketi önlemek için fikir birliğine gerek duyulan umutsuz durumlar hariç, eleştiriyi yasaklayan veya kısıtlayan bir rejim totaliterizme veya başka bir tür fanatizme yol alıyor demektir' biçiminde açıklamaktadır. O nedenle düşünce özgürlüğü günümüzde en yüksek değer olmuştur. Katılınmasa da yok etme hakkı hiç kimseye tanınamaz.

John Stuart Mill ne diyordu: 'Bir kişi hariç bütün insanlık aynı görüşte olsa, tek bir kişi karşı görüşte olsa, insanlığın o kişiyi susturma hakkı o kişinin gücü yetse insanlığı susturma hakkından fazla değildir.'

Edebiyata, biyografilere, düşünce ürünü yapıtlara/yazılara göndermelerle dolu yazımın sonuna geldim sayılır. Yargıya intikal etmiş konularda görüş açıklamalarının yapılamayacağını bilenlerdenim. Türkiye pratiğinde bu emredici anayasa/yasa kuralları aleyhe açıklamaları kapsamamaktadır.(!)

Daha somut ve açık bir ifade ile aleyhe yazı yazılması olanaklı; hata müdafilerin bilmediklerini, alamadıklarını bazı “makbul sayılanlar”ın yazdıkları, aldıkları ortada!

KIYAMET Mİ KOPAR?

Soruşturma/kovuşturma yapılıyor mu?

Bilinmiyor!..

'Kasabanın sırrı' haline gelmiş bilgileri yazdıkları ve yazmadıkları/açıklamadıkları için tutuklu gazetecilerin özgürlüklerine kavuşturulmaları yargı organının önünde durmakta. Sartre’ları, Zola’ları, Gorkileri vb. kısmen görmekteyiz; bir yurttaş olarak Charles Desjordins’lere yazılan mektup benzerini görsek ne olur: “Kıyamet mi kopar”?

Geçmişte, bu toprakların gördüğü en kanlı bir örgütle mücadele edenlere bizzat devlet sahip çıksa fena mı olur? Aksine bir yaklaşımının o örgütün dolaylı olarak olsa da kırık kanadının iyileştirilmesi anlamına geleceği abartılı bir düşünce mi sayılır. Ne demişti Victor Hugo '... kartalın kırık kanadını iyileştiren onun pençelerinden de sorumlu olurmuş.'

Edebiyatla mı bitirsek: 'Gecenin ardından gün nasıl doğuyorsa adaletsizlik de bir gün son bulacaktır. Olumsuzlukların bittiğini de göreceğiz, ışığın ve mucizelerin doğuşunu da...'

Yargı organına, El Greco’ya Mektuplar’dan bir cümle okumaya gerek var mı: '... kötü koşullarda adalet yerine getirilemiyorsa, adalet mekanizmasının başka zamanlarda işlemesi ne sağlar?'

Diplomasi mesleğiyle uzaktan/yakından ilgisi/bilgisi olmayanın diplomatlığa özenen yazısı da ancak bu kadar anlaşılmaz olur, değil mi?

Hoşgörüyle!..

HAMDİ YAVER AKTAN
YARGITAY ONURSAL DAİRE BAŞKANI

DİPÇE:

1 Henrik Berggren: Olof Palme (Çev. Turhan Kayaoğlu) İstanbul, 2012, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, s.145

2 Manfred Kuehn: İmmanuel Kant (Çev. Bülent O. Doğan) İstanbul, 2011 Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. s.291

3 Zvi Rosen: Bruno Bauver ve Karl Marx (Çev: Doğan Barış Kılıç) İstanbul, 2012, Notubene Yayını, s.271-272

4 Gamze Öksüz: “Gulag Kamplarından Gelen Çığlık” Roman Kahramanları Üç Aylık Edebiyat Dergisi-2018- Heyamola Yayınları Sayı : 35 s.74

5 Vasili Grossman: Her Şey Gelip Geçer (Çev. Ayşe Hacıhasanoğlu) İstanbul, 2013, Can Yayınları, s.107

6 George Orwell: 1984 (Çev: Celal Üster) İstanbul, 2018, Can Yayınları, Mini Kitap, S.26

7 Solomon Volkov: 20. Yüzyıl Rus Kültür Tarihi (Çev. Sabri Gürses) İstanbul, 2018, Alfa Yayınları, s. 165

8 Andre Pitzer: Vladimir Nabokov-Yazarın Gizli Tarihi (Çev. Yiğit Yavuz) İstanbul, 2014, İletişim Yayınları, s.126

9 William L. Shirer: Nazi İmparatorluğu-Doğuşu, Yükselişi ve Çöküşü (Çev. Rasih Güran) İstanbul, 1968, Ağaoğlu Yayınevi s.384 (Resim)

10 Pitzer, age: s.127

11 Fatih Keskin: “Roman Türünün Gelmiş Geçmiş En Bahtsız Baş Karakteri” Roman Kahramanları- Üç Aylık Edebiyat Dergisi, Sayı:35

12 Denis Berthulet: Sartre (Çev: Zehra İlkgelen) İstanbul, 2009, İthaki Yayınları. s. 469

13 Özdemir İnce: Charles de Gavile ve Sartre, Cumhuriyet, 31 Mart 2019

14 Isaiah Berlin: Isaiah Berlinle konuşmalar-söyleşi: Ramin Jahanbegloo (Çev. Zeynel Kılınç) İstanbul, 2009, Yapı Kredi Yayınları, s.61

15 John Stuart Mill: Düşünme ve Tartışma Özgürlüğü üzerine (Çev. Cem Ataş) İstanbul, 2019, Can Yayınları, s.12

16 Victor Hugo: 1793 Devrimi (Çev. Alev Er) İstanbul, 1996, Pencere Yayınları, s. 238

17 Necip Mahfuz: Cebelavi Sokağının Çocukları (Çev: Leyla Tonguç Basmaç) İstanbul, 2010, Kırmızı Kedi Yayınevi, s.453

18 Nikos Kazancakis: El Greco’ya Mektuplar, (Çev. Ahmet Angın) İstanbul, 2019, Can Yayınları, s.287