Bir süredir gözüm Nepal’deki gelişmelerde... Dünyanın öteki ucu, Himalayaların eteklerinde, iki devin, Hindistan ve Çin’in arasına sıkışmış bir ülke. 30 milyonluk nüfusu var ama haftalardır dünya manşetlerinde. Çünkü Nepal yanıyor. Siyaseten, toplumsal olarak, hatta kelimenin gerçek anlamıyla...
Kendilerine “Gen Z” diyen gençlerin başlattığı protestolar, hükümeti devirdi ama yangını söndürmeye yetmedi. Geçici başbakan Sushila Karki’nin sözleri sarsıcı: “Tüm kurumlar, tüm belgeler yok edildi. Sıfır noktasındayız.”
Bir ülke kendi halinde yaşarken nasıl bu noktaya gelir?
Kıvılcımı çakan, hükümetin sosyal medyayı yasaklaması oldu. Ama mesele çok daha derin: yıllardır biriken öfke, işsizlik, yolsuzluk, aynı yüzlerin siyasetten gitmemesi... Gençler bu kez örgütlüydü. WhatsApp, Discord gibi çevrimiçi sohbet gruplarından haberleştiler; sokaklara çıktılar. Talepleri büyük laflar değil: Yolsuzluğa son, şeffaf yönetim, iş ve eşitlik. Yani her gencin hakkı olan bir gelecek.
Nepal’in siyaset sahnesinde uzun yıllardır hep aynı aktörler vardı: Oli, Deuba, Prachanda... On yıllardır koltuklarını bırakmayan bu isimler gençlerin gözünde geçmişin gölgesiydi. Çekilmeyince de sokaklardaki öfke büyüdü.
Yangınlarla birlikte devletin binalarıyla beraber hafızası da yok oldu. Mahkeme dosyaları, doğum kayıtları, uluslararası anlaşmalar... Hepsi kül. Düşünün, 60 bin dava dosyasının yandığı bir ülkede adalet nasıl işletilecek? Polis merkezleri çadırlara taşınmış, bakanlıklar evraksız kalmış. İşte bu yüzden “sıfır noktası” sadece bir metafor değil; devletin gerçek anlamda çöküşünü ifade ediyor.
Geçici başbakanlık koltuğuna oturan Sushila Karki, Nepal’in ilk kadın başyargıcı olarak tanınıyor. Tarafsızlığı ve bağımsız duruşuyla bilinen Karki, hukuk dünyasında saygın bir isim. Bugün sokakların talebiyle göreve gelmiş olması da ona ayrı bir meşruiyet kazandırıyor. Ama yine de sular durulmuyor. Çünkü gençlerin en temel talebi siyaset sahnesini yıllardır işgal eden liderlerin artık koltuklarını bırakması. Ne var ki eski başbakanlar bu çağrıyı reddediyor, yerlerinden kalkmaya niyetleri yok. Bu inat, öfkeyi diri tutuyor.
ÇIKARILACAK DERSLER...
Nepal ya eski siyasetçilerin inatla koltuklarını koruması yüzünden daha büyük bir şiddet dalgasına savrulacak ya da gençlerin talepleri dikkate alınarak sıfırdan bir inşa sürecine başlayacak. Ne olacağını şimdiden öngörmek zor ama çıkarılacak dersler çok.
Nepal’de Oli hükümetinin düşüşü, 2022’den bu yana kitlesel protestolarla yıkılan üçüncü Güney Asya rejimini işaret ediyor. 2024’te Bangladeş’te Şeyh Hasina, işsizlik ve yolsuzluğa karşı protestolarla hükümetini kaybedip sürgüne gitmek zorunda kalmıştı. 2022’de Sri Lanka’da Gotabaya Rajapaksa yönetimi, ekonomik kriz ve siyasi yanlış hesaplamalarla beslenen protesto dalgası sonucu devrilmişti.
Üç örnekte de ortak nokta, uzun süredir iktidarı elinde tutan ve yozlaşmış partilerin çöküşü oldu.
Bugün dünyanın birçok yerinde toplumsal huzursuzluk artıyor. Boyutları ve nedenleri farklı olabilir ama özünde benzer talepler yükseliyor: Hak, hukuk, eşitlik; yolsuzlukların sona ermesi; fırsatların adil paylaşımı... Bu taleplerin görmezden gelinmesi, kurumların kulağını tıkaması, toplumları adım adım kırılgan hale getiriyor.
Gerçek tehlike, Nepal’in yaşadığı gibi “sıfır noktası”na sürüklenmek. Yani kurumların çökmesi, devletin belleğinin yanması, toplumun umudunu yitirmesi... Bir ülke sıfır noktasına vardığında, yalnızca devlet çökmez, toplumsal doku da ağır yara alır.
Önemli olan, bu aşamaya gelmeden taleplerin karşılanabilir hale gelmesi. Halkın sesini bastırmak yerine duymak; gençlere gelecek umudu verecek adımları atmak; şeffaflık ve hesap verebilirlik mekanizmalarını işletmek. Çünkü sıfır noktasına sürüklenen bir toplumu ayağa kaldırmak, talepleri zamanında karşılamaktan çok daha zor ve sancılıdır.
Türkiye’de de tabloya dikkatle bakmak gerekiyor. Muhalefeti baskı altına alan iktidar, CHP’li belediyelere yönelik sistematik operasyonlar; bağımsızlığını yitirmiş yargı, susturulmuş medya, göç etmek isteyen gençler... Bunlar sıradan şikâyetler değil, bir toplumun “sıfır noktası”na sürüklenmeden önce verdiği işaretler.
Bugün hâlâ meydanlarda yüz binleri toplayan CHP mitingleri, bu topraklarda demokrasi arzusunun sönmediğini gösteriyor.
