İklim değişikliği, yalnızca çevresel değil, toplumsal ve ekonomik sistemleri de tehdit eden bir küresel krizdir. Türkiye’nin iklim değişikliğiyle mücadele kapsamında Meclis’e sunduğu “iklim kanunu taslağı”, bu anlamda tarihi bir adım olarak sunulmuş olsa da çevreyi mi yoksa karbon piyasasını mı korumayı amaçladığı ciddi şekilde sorgulanmalıdır.
Taslak, sera gazı emisyonlarının azaltılmasını sağlamak amacıyla Emisyon Ticaret Sistemi’ni (ETS) kurmayı hedeflemektedir. Ancak mevcut taslakta, Batı dünyasında uygulanan “cap-and-trade” modelinin en önemli ilkesi olan “üst emisyon sınırı” (cap) açıkça tanımlanmamıştır. Oysa “cap” olmadan, ticaret sistemi yalnızca “kirleten öder ama kirletmeye devam eder” mantığına hizmet eder.
KABARCIK (BUBBLE) MODELİ
Taslağın bir diğer önemli eksiği, emisyon azaltımında maliyet etkinliği sağlayan ve esneklik sunan “kabarcık (bubble) modeli”nin olmamasıdır. Bubble modeli, tesis bazlı değil, grup bazlı emisyon denetimi sağlar. Böylece aynı bölgede veya sektördeki tesisler, toplam emisyon sınırını aşmamak koşuluyla birbirleri arasında esneklikle azaltım yükümlülüğü paylaşabilirler. Türkiye bu esnekliği tanımlamadan, ETS’yi yalnızca izin ticaretine indirgemiştir.
Türkiye’nin iklim hedefleri açısından bu taslak şu haliyle yetersizdir. Etkili bir iklim kanunu için:
- Yasal olarak sektör ve ülke bazında yıllık emisyon üst sınırları tanımlanmalı, bu sınırlar yıllar içinde düzenli olarak daraltılmalıdır.
- Kabarcık (bubble) modeliyle grup bazlı esneklik getirilmeli, tesisler arası maliyet etkin emisyon azaltımı sağlanmalıdır.
- ETS gelirleri genel bütçeye aktarılmamalı, sadece çevre dostu yatırımlar için özel fonlarda kilitlenmelidir.
- Emisyon ticaretinin denetimi, kamu otoritesinden bağımsız bir teknik kurum aracılığıyla şeffaf biçimde yürütülmelidir.
Sonuç
Türkiye’nin iklim politikasında yasal bir çerçeveye geçmesi olumlu bir adım olsa da çevresel hedeflerin piyasaya teslim edildiği bu taslak, mevcut haliyle çevreyi değil, ticari dengeleri korumaktadır. Gerçek bir sera gazı azaltımı sağlanmak isteniyorsa “cap-and-trade” modelinin temel unsurları eksiksiz şekilde yasaya eklenmeli, piyasa araçları çevresel hedeflerin aracı değil, güvencesi olmalıdır.
Kaynakça
IPCC (2023). Climate Change 2023: Synthesis Report. Cenevre: IPCC.
European Commission (2024). EU Emissions Trading System (EU ETS) Overview. Brüksel: Avrupa Komisyonu.
World Bank (2023). State and Trends of Carbon Pricing 2023. Washington DC: World Bank Group.
Stavins, R. N. (1998). “What Can We Learn from the Grand Policy Experiment? Lessons from SO² Allowance Trading.” Journal of Economic Perspectives, 12(3): 69-88.
PROF. DR. FİRUZ DEMİR
YAŞAMIŞ ÇEVRE BAKANLIĞI (E) MÜSTEŞARI
