PROF. DR. RABİA KARAKAYA POLAT (Işık Üniversitesi İİBF Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi)
Koronavirüs salgını, dijital teknolojilerin hayatımızdaki yerini daha da artırıyor. Bu teknolojilerin kullanımı, bir yandan ekonomik hayatın, kamu hizmetlerinin ve eğitim süreçlerinin mümkün olduğu kadar devamını sağlarken bir yandan da iki önemli risk barındırıyor.
Koronavirüs hem bir kamu sağlığı krizi olarak hem de ekonomi ve toplumsal hayata yansımaları açısından tüm dünyanın başlıca gündemi haline geldi. Salgının yavaşlatılması amacıyla dünyanın her yerinde devletlerin aldığı sosyal mesafelendirme tedbirleri kapsamında okullar kapandı, seyahatlere ciddi kısıtlamalar getirildi, ekonomik hayat özellikle bazı sektörlerde durma noktasına geldi. Daha önce benzeri görülmemiş bu kriz karşısında devletler teknolojik kapasitelerini kullanarak krizin etkisini en aza indirmeye çalışıyor. Teknoloji, hem doğrudan virüsün yaygınlaşmasını engellemek için hem de kamu hizmetleri ve ekonomik hayatın mümkün olduğu kadar devam ettirilmesi için kullanılıyor.
Distopik bir film gibi
Virüsün yaygınlaşmasını önlemek isteyen devletler, çeşitli izleme ve gözetleme teknolojilerini devreye soktu. Teknolojiyi otoriter rejiminin önemli bir aracı olarak kullandığı bilinen Çin, bu konudaki tecrübesini salgını takip etmek için etkili bir şekilde kullanıyor. Akıllı telefonlara yüklenen uygulamalar ve GPS takip sistemleri ile virüsün yayılmasına ilişkin modellemeler yapılıyor. Cep telefonu bilgileri karantina altında olması gereken kişilerin yerlerini takip etmek için kullanılıyor. Dronlar üzerine yerleştirilen plaka okuma sistemleri şehirlerarası seyahatte uyulması gereken kısıtlamaları takip ediyor. Çin’de bir süredir kullanılan yüz tanıma teknolojileri maskesiz sokağa çıkanları tespit etmek için kullanılıyor. Distopik bir filmden bir sahne gibi Çin vatandaşları, cep telefonlarına indirdikleri uygulama ile taşıdıkları riske göre yeşil, sarı, turuncu renkler ile kodlanıyor. Öte yandan, dijital teknoloji, salgın yüzünden fiziksel olarak yapamadığımız birçok şeyi sanal ortamda yapabilmemize olanak sağlıyor. Özellikle kamu hizmetlerinin sağlanması, uzaktan eğitim ve evden çalışma biçimleriyle salgının hayatımıza etkisi mümkün olduğu kadar sınırlandırılıyor.
Sosyal bağları kopuyor
TÜİK verilerine göre, Türkiye’de 2019 yılı hane halkı internet erişimi yüzde 88. Resmi istatistiklere göre internet kullanan her iki kişiden birisi e-devlet hizmetlerinden faydalanıyor. Bu veriler Türkiye’de internete ve online kamu hizmetlerine erişim konusunda belli bir altyapı olduğunu gösteriyor. Koronavirüsün Türkiye’ye gelmesinden sonra hızlı bir şekilde okulların kapatılması ve mümkün olduğu kadar evden çalışmanın teşvik edilmesi, karar vericilerin bu altyapıya güvendiğini gösteriyor. Ancak dijital teknolojilere erişim konusunda toplumun bütün kesimleri aynı durumda değil. Bu salgından en çok etkilenmesi beklenen yaşlılar ve yoksullar, bu teknolojilere erişimi en az olan gruplar. Örneğin yaşlılar, hem hizmetlere erişim için hem de sosyalleşmek için büyük oranda fiziksel ortamları kullanıyor. Sosyal mesafe tedbirleri nedeniyle evde kalmak zorunda olmaları demek hem bu hizmetlere erişememeleri hem de sosyal bağlarından kopmaları anlamına geliyor. Türkiye, koronavirüse karşı okulları kapatma kararını en hızlı alan ülkelerden biri oldu ve eğitimin tüm kademelerini online platformlara taşıdığını duyurdu. Evinde bilgisayar ve internet erişimi olmayan aileler için ise televizyon üzerinden eğitim programları başlatıldı. Ancak uzaktan eğitimin başarılı olması için teknolojik altyapı yanında dijital içerik üretilmesi ve çocukların ebeveynler tarafından desteklenmesi de çok önemli. Eğitimli, teknoloji okuryazarlığı yüksek, kaliteli internet bağlantısı olan ve çocuklarına vakit ayırma ayrıcalığına sahip ailelerin çocukları uzaktan eğitim sürecini daha verimli geçirebilecek. Eğitim alanında var olan toplumsal eşitsizlikler bu salgın ile daha da pekişmiş olacak.
Teknolojinin önemi
Görünen o ki koronavirüs salgını, dijital teknolojilerin hayatımızdaki yerini daha da artırıyor. Bu teknolojilerin kullanımı bir yandan ekonomik hayatın, kamu hizmetlerinin ve eğitim süreçlerinin mümkün olduğu kadar devamını sağlarken bir yandan da iki önemli risk barındırıyor.
İki önemli risk
Birincisi salgınla mücadele için uygulanan gözetleme ve denetleme teknolojilerinin, 11 Eylül saldırısı sonucunda devreye sokulan güvenlikçi politikalar gibi kalıcılaşması. Salgını kontrol etme gerekçesiyle dijital teknolojileri kullanarak bireyler hakkında her türlü veriyi toplayan devletler bu verileri başka ne için kullanacak? Olağanüstü koşullarda ellerine geçirdikleri bu güçlerden kolay vazgeçebilecekler mi? İkinci risk ise dijital teknolojilerin toplumda kullanımının eşit dağılmamasıyla ilgili. Dijital eşitsizlik toplumda var olan sosyo-ekonomik eşitsizliklerden bağımsız düşünülemez. Türkiye’de son yıllarda internet erişiminde gerçekleşen artış, herkesin internetten eşit bir şekilde faydalandığı şeklinde bir yanılsamaya yol açmamalı. Salgın sırasında ve sonrasında hizmetler ve olanaklar internet ortamına taşındıkça geride kalanların dışlanmışlıkları daha da artacak. Şimdi kendimize şu soruyu sormanın tam zamanı: Biz dijital platformlara taşınırken kimleri geride bırakıyoruz?
