1. Tank Palet Fabrikası işletme hakkının devri
Bir süre önce Sakarya’daki Tank Palet Fabrikası’nın işletme hakkının Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın kararıyla 25 yıllığına yüzde 50 Türk, yüzde 50 Katar sermayeli bir ortaklığa devri, bu işlemle fabrikanın “peşkeş” çekildiğini söyleyen CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun eleştirileri dolayısıyla tartışma konusu olmaya devam ediyor.
Söz konusu devir, her şeyden önce anayasa ve 24.11.1994 tarih ve 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun hükümlerine uyulmadan yapılmış, usulsüz bir özelleştirme işlemi olarak görünmektedir.
2. Anayasa ve kanunla öngörülen özelleştirme usulü
Anayasamıza göre, “Devletin, kamu iktisadi teşebbüslerinin ve diğer kamu tüzelkişilerinin mülkiyetinde bulunan işletme ve varlıkların özelleştirilmesine ilişkin esas ve usuller kanunla gösterilir.” (m. 47/III).
4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun’un 1. maddesi uyarınca “kuruluş” adıyla anılan “Genel ve katma bütçeli idarelerle bunlara bağlı döner sermayeli kuruluşların mal ve hizmet üretim birimleri ve varlıklarının ... işletme haklarının verilmesi veya kiralanması..., bu kanun hükümlerine tabidir.” (f. I A, sf).
Kanun’un 3. maddesine göre, “Başbakanın’ (şimdi Cumhurbaşkanının) başkanlığında, onun belirleyeceği dört bakandan oluşan ve kısaca “Kurul” olarak adlandırılan “Özelleştirme Yüksek Kurulu kurulmuştur. Kurul, üyelerinin tamamının katılımı ile toplanır ve kararları oybirliği ile alır.” (f. I). Başlıca görevleri şunlardır:
“a) Bu kanunun 1. maddesinde sayılan kuruluşların ‘özelleştirme kapsamına’ alınmasına ... karar vermek...
b) Özelleştirme kapsamına alınmış olan kuruluşlardan gerekli görülenlerin özelleştirme kapsamından çıkarılarak eski statülerine iade edilmesine ... karar vermek.
c) Kuruluşların satış, kiralama, işletme hakkı devri, mülkiyetin gayri aynı hakların tesisi ve işin gereğine uygun sair hukuki tasarruflar ile devredilmelerine ilişkin özelleştirme yöntemlerinden hangisi ile özelleştirileceğini belirlemek.
d) Özelleştirme programına alınan kuruluşların satış, kiralama, işletme hakkı devri, mülkiyetin gayri aynı hakların tesisi ve işin gereğine uygun sair hukuki tasarruflarla gerçek ve/veya özel hukuk tüzel kişilerine devredilmesi yöntemleriyle yapılan ihaleler sonucunda ihale komisyonlarınca verilen nihai kararları onaylamak” (f. II).
Kanunun 4. maddesi uyarınca “Başbakana (şimdi Cumhurbaşkanına) bağlı, kısaca “İdare” olarak anılan, “kamu tüzel kişiliğine sahip, özel bütçeli Özelleştirme İdaresi Başkanlığı” kurulmuştur (f. I). Başlıca görevleri aynı maddede şöyle sıralan-mıştır:
“a) Kurul kararlarını uygulamak.
b) Kurul tarafından verilen görev ve yetkilerle ilgili konularda karar vermek ve gerekli işlemleri yürütmek.
c) Kuruluşların özelleştirme kapsamına alınmasına veya özelleştirme kapsamına alınmış olan kuruluşların eski statülerine iade edilmesi(ne) ... karar verilmesi konusunda kurula teklifte bulunmak.
d) Kuruluşların özelleştirilmesine ilişkin her türlü işlemin yerine getirilmesi ile bunların özelleştirilmelerine hazırlık amacıyla yönlendirilmesini, faaliyetlerinin takip ve koordinasyonunu yürütmek” (f. II).
3. İşletme hakkının verilmesi ve ihale usulü
Özelleştirme yöntemlerini düzenleyen 18. maddede “İşletme hakkının verilmesi”, “Kuruluşların bir bütün olarak veya aktiflerindeki mal ve hizmet üretim birimlerinin, mülkiyet hakkı saklı kalmak kaydıyla, bedel karşılığında belli bir süre ve şartlarla işletilmesi hakkının verilmesi” olarak tanımlanmıştır (f. I Ac).
Aynı madde uyarınca “Özelleştirme kapsamına alınan kuruluşların değer tespiti çalışmaları, idarede oluşturulan değer tespit komisyonları tarafından”, özelleştirme yöntemlerinin uygulanmasına ilişkin ihale işlemleri ise “bu kanuna göre oluşturulan ihale komisyonları tarafından yürütülür.” (f. I B)
Yine aynı maddede “İhale Usulleri” başlığı altında ihalelerin “kapalı teklif, pazarlık, açık artırma, belli istekliler arasında kapalı teklif usulü ile” yapılacağı belirtilmiş ve bunların her biri ayrı ayrı düzenlenmiştir (f. I Cc).
4. Yapılan işlem ve değerlendirme
4046 sayılı Kanun’un çok genel çizgileriyle özetlenen ayrıntılı hükümlerinin amacı, halkın ödediği vergilerle meydana getirilen kuruluşların özelleştirilmesine yetkili kurullarca belirli bir usule göre karar verilmesini, özelleştirmenin gerçek değer üzerinden bedel karşılığında yapılmasını, uygulamanın bu amaçla oluşturulmuş organlarca yürütülmesini sağlamaktır. Oysa Tank Palet Fabrikası’nın işletme hakkının devrinde bu hükümlere uyulmamış; işlem, Cumhurbaşkanının kararıyla 4046 sayılı Kanun’un öngördüğü usul dışında bir yöntemle gerçekleştirilmiştir. Devir işlemi, 16 Nisan 2017 günü halkoylamasıyla kabul edilen anayasa değişikliğiyle getirilen tek adam yönetimi sisteminin bir uygulaması olarak görünmektedir.
Askeri bir fabrikanın –ne kadar dost olursa olsun– yarı yarıya yabancı bir devletin katılımıyla oluşturulmuş bir ortaklığa devri, işin ayrıca sakıncalı bir boyutudur.
5. Sonuç
Türk ordusu, kara savaşlarının en önemli araçlarını 25 yıl boyunca kendi kontrolündeki bir fabrikadan değil, yarı yarıya yabancı devlet kontrolündeki bir fabrikadan sağlayacaktır. İşlemin yapılmasında başlıca etken olduğu anlaşılan yüzde 50 finansman dışında Katar’ın tank palet üretiminin geliştirilmesine ne ölçüde teknolojik katkıda bulunabileceği bilinmiyor. Yapılan yanlıştan dönülmesi için Katar’la varılacak dostça bir anlaşma ile işlemin iptali ve Fabrikanın geri alınması, en uygun yol olarak görünmektedir. Yukarıda değinildiği gibi, 4046 sayılı Kanun’un 3. maddesinde kurulun “Özelleştirme kapsamına alınmış olan kuruluşlardan gerekli görülenlerin özelleştirme kapsamından çıkarılarak eski statülerine iade edilmesine... karar vermek” (f. II b); 4. maddesinde bunun için İdare’nin “özelleştirme kapsamına alınmış olan kuruluşların eski statülerine iade edilmesi(ne)... karar verilmesi konusunda kurula teklifte bulunmak” görevleri öngörülmüştür (f. II c). Türkiye’nin çıkarları, bu görevlerin yerine getirilmesini gerektirmektedir.
Prof. Dr. Hikmet Sami TÜRK
Eski adalet bakanı
