Anayasaya maddeler yazarak, ileri demokrasiden söz ederek, sık sık demokrasi, halk iradesi sözcüklerini kullanarak, demokratik düzen kurulamıyor. Demokrasi bir öykünme, bir özenti, bir alalama, daha açık bir deyişle bir kandırmaca olarak kalıyor. Demokrasi için geniş kitlelerin davranış biçimlerinin, değer yargılarının değişmesi ve kişisel niteliklerinin gelişmesi gerekir.

Geçen haftalarda, anayasa taslağına bireye, insan onuruna saygı, işkence, kötü muamelenin yasaklanması türünden maddelerin yazıldığına ilişkin haberlerin medyada yer aldığı günlerden birinde, sabah saat dokuz sularında Levent’te Kanyon AVM’nin önünde birkaç polis, bir genci polis otosuna sokmaya çalışıyor. Genç güçlü, direniyor; polisler “orantılı şiddet” kullanıyor. Polis-vatandaş ilişkisinde Muammer Karaca’nın “Cibali Karakolu” tiyatro oyunu belleğimde canlanır. Komiserin “Sana vatandaş muamelesi yaparım” ifadesini anımsarım. Yine polis, gence vatandaş muamelesi yapıyor, diye düşündüm. Aradan yarım asırdan daha uzun bir süre geçmiş! Polisin vatandaşa vatandaş muamelesinde değişen ne? Şimdi teknoloji ilerledi, eskiden daha çok cop kullanılırdı, şimdilerde biber gazı... Olayı anlayabilmek için polis otolarına yaklaştım. Baktım, otonun üstünde “Halka hizmet, adalete hizmet” sloganları yazılmış. Gence vatandaş muamelesi yapmaya katılmamış bir memura yaklaşarak “Arabalarınızdaki sloganlar doğru ama uygulamanız slogana uygun değil” dedim. Memur ya beni mevki sahibi biri sandı, ya verilecek yanıt bulamadı ya da bir de bu ukala ile uğraşmayalım diye düşünüp yanıt vermeden uzaklaştı. Bir yere yetişmek zorunda olduğumdan olayın nedeni ve sonucunu öğrenemedim. Vatandaş, insan onuruna uygun düşmeyen bu davranışa karşı ilgisizdi, tepki vermek bir yana, uzak durmaya çalışıyordu. Bu durumda siz anayasaya insan onuruna saygı, kötü muamele, işkence yasak diye maddeler yazsanız ne olur? Uygulamada ne değişir?

Sık sık yinelenir: “Her toplum, layık olduğu hükümetle idare olunur.” Doğrudur; özsaygısı, özgüveni olmayan, çekingen, ürkek, tepki vermeyen, vatandaş olma haklarının ve sorumlulukların bilincinde olmayan bireylerin çoğunlukta olduğu toplumlarda demokrasi olabilir mi? Demokratik bir düzen kurulabilir mi?

Demokratik düzen, bireyin de bazı niteliklerinin, ortamların olmasının sonucudur. Demokratik insan nasıl olmalı, birey hangi niteliklere, değer yargılarına, davranış biçimlerine sahip olmalı? Eksik kalsa da bu özellikleri sıralamaya çalışayım:

• Demokratik insan haklarını korumakta, savunmakta, haksızlıklara karşı çıkmada medeni cesaret sahibi olmalıdır. Haksızlıklara, baskılara tepki vermelidir. “Bana dokunmayan yılan bin yaşasın” anlayışı ile demokratik düzen sürdürülemez. Demokratik insan, haksızlık, baskı karşısında “Bana mı kaldı?”, “Bir ben mi varım?”, “Bana ne?” diye düşünmez, ürkmez, kaçmaz.

• Demokratik insanın özgüveni vardır. Ödlek, çekingen, adam sendeci değildir. Düşüncelerini her ortamda savunur, dile getirir, yan çizmez, geçiştirmez, giden paşam, gelen ağam anlayışında değildir.

• Demokratik insanın özsaygısı olduğu gibi, diğer kişilerin haklarına da saygısı vardır. Haklarını kullanırken, savunurken, diğer kişilere ısrar etmemeye, zarar vermemeye özen gösterir.

• Demokratik insan benmerkezci değildir. Toplumsal yaşamın bazı sorunlar getirdiğinin bilincinde olarak, dayanışmacı ve paylaşmacıdır.

• Demokratik insan, alçakgönüllüdür. Diğer kişilere tepeden bakmaz, onları ezmeye çalışmaz, kendinde bazı özel güçler olduğu vehmine, sanısına kapılarak ekabir davranışlar göstermez.

• Demokratik insan, kendini beğenmiş davranışlar göstermez. Başkalarını eleştirdiği gibi, özeleştiri de yapar, kendi eksiklerini bilinçli olarak görür. Yaşam boyu bu eksikliklerini gidermeye çalışır.

• Demokratik insan kişilik sahibidir; bağımsız düşünür ve hareket eder, sürüye katılma eğiliminde değildir. Yalnız kalsa da hak bildiği yolda yürür.

• Demokratik insan irdeler, her duyduğuna, her gördüğüne inanmaz, nedenini, niçinini araştırır, olaylara, yazılanlara, söylenenlere kuşkucu yaklaşır.

• Demokratik insan onurlu davranır, ayrım yapmaz.

Demokratik insanın nitelikleri konumundaki bu listeye eklemeler yapılabilir. Şimdi şöyle bir çevreye bakın, medya güllerine, politikacılara, bürokratlara, hatta bilim insanı geçinen, akademik unvan taşıyanlara... Kaç tane demokratik insan tipi ile örtüşen kişi gördünüz? Sonra da niçin ülkemizde demokrasi bir söylem, bir özenti, bir alalama, bir öykünme olarak kalıyor diye düşünün.

“Çelebi bizde böyle olur konser dediğin” alaysılamalı tümcesini, “İşte bizde böyle olur demokrasi dediğin” şekline çevirelim.

Çözüm demokrasiye yatkın, demokratik insan yetiştirmektedir, aydınlanmadır, vatandaş olma bilincine sahip olmaktır.