“Türk Tarih Kurumu’nun nazik daveti üzerine, Cumhuriyet’in 50. yılı münasebetiyle toplanan bu birleşimimizde huzurunuzda bulunuyorum. Bana ‘İstiklal Savaşı ve Lozan Muahedesi’ üzerine konuşma konusu verilmiştir. Bunlar üzerinde tarih malumatı vereceğim. Sırası geldikçe ben de fikirlerimi söylerim. 

Şimdi, arkadaşlarım, adından başlayayım. İstiklal Savaşı münasebetiyle toplanmış bulunuyoruz. İstiklal Savaşı eseridir, Türkiye Büyük Millet Meclisi. Cumhuriyet, İstiklal Savaşı’nın neticesidir; Birinci Cihan Savaşı’nın neticesi değildir.

Birinci Cihan Harbi bitmiştir. Ondan sonra galip müttefikler, Türkiye ile yaptıkları mütareke münasebetiyle başka kararların tatbikini istiyorlar kanaati hâkim olmuştur. Gerek idare edenler içinde, gerekse devlet ricali içinde, esaslı olarak, hiç aldanmadan, o zamanın büyük kumandanlarından Büyük Atatürk, bu müşahedeyi yapmıştır. Bu müşahede, büyük bir mücadeleyle milletin malı olmuştur. 

NAZİK GALİPLER, NAİF MAĞLUPLAR

Birinci Cihan Harbi, imparatorluk tarafından imzalanan Mondros Mütarekesi’yle hitama ermiştir. Ondan sonra, onun muahedeleri gelir. Mondros Mütarekesi’nin tarihi 30 Ekim 1918’dir. Türkiye, imparatorluğun müttefeki olan Almanlar ve diğer devletlerden evvel, Mondros Mütarekesi’yle harbe nihayet vermiştir. Mondros Mütarekesi’nin imzasında cepheden gelmiştim, İstanbul’daydım. 

Murahhasımıza Mondros’ta yapılan nazik muamele ve şifahen yapılan görüşmelerin bıraktığı tesir ile iyimser bir hava yayılmıştı. İngilizler çok insaflı ve haklı olarak eski Türk dostluğunu aramaktadırlar. Buna göre muamele göreceğiz. Türkiye muharebeden sonra böyle muamele görecek, ümidi galip idi. 

Mondros Mütarekesi, ruhi tesir olarak o şartlar altında karşılandı. Mütarekenin şartları içinde, her mütarekede, harbi kaybedenlerin kaybetmeyi kabul ettikleri tabii kayıtlardan başka, silahlar teslim olunacak, lazım olan cephanelikler vs. istihkâmlar verilecek, ondan sonra sulh muahedesi yapılacak. Umumi olarak bu kayıtlar altında görülüyordu. 

SAVAŞTA KAZANILAN, MASADA YİTİRİLEN BOĞAZLAR

Bir maddesi vardı Mondros Mütarekesi’nin: Müttefikler, emniyetlerinin lüzum gösterdiği yerleri işgal edeceklerdir diye bir hak alıyorlardı. İstanbul ve Çanakkale boğazlarını işgal etmek hakkını alıyorlardı. Söyleyerek, ama umumi olarak bir prensip kararı kabul ettirmişlerdi: Müttefikler, emniyetlerinin icap ettirdiği stratejik noktaları işgal edeceklerdi. 

Mondros Mütarekesi’nden sonra boğazlar, tabiatıyla açıldı ve İngiliz donanması içeri girdi. Sonra mütareke hayatı başladı. Mondros Mütarekesi’ni yapan hükümet de bir müddet sonra çekildi, başka bir hükümet geldi. Biliyorsunuz, Birinci Cihan Harbi’ne biz, İttihat ve Terakki hükümeti zamanında girmiştik. Bizim muharebeye girdiğimiz zaman olan 1914’te, Alman büyük askerlerinin planlarında söyledikleri kayıtlara göre harp, Almanya için bile kaybolunmuş sayılmak lazım gelirdi. 

İLK SALDIRAN KAZANIR MI?

Moltke’den sonra, Almanların büyük erkânıharp reisleri olan (kişi) Schlieffen’tir, o şöhret almıştır. Cihan Harbi’nin planlarını da o yapmıştır. Schlieffen, planlarında demiş ki:

‘Cihan Harbi olacaktır. Bu Cihan harbini kazanmak için, vaktiyle hazırlıkta ve harekâta başlayışta düşmanlarımıza takaddüm etmemiz lazımdır, onlardan evvel davranmamız lazımdır.’

Alman askeri literatüründe bir tabir vardır. Erkânıharp reisleri, kumandanlar, daima siyasi fikir teklif edecekleri zaman o mukaddemeyi yaparlar:

‘Biz askeriz, devletin siyasette ne karar vereceğini bilmeyiz. Salahiyetimiz de yoktur. Fakat, eğer bir harbe girmek ihtimali var ise, siyasi müzakerenin neticesi bir harbi doğuracaksa, o harpte muzaffer olmak için birtakım hesaplara riayet etmemiz lazımdır. Vaktiyle, şu kadar zamanda bize haber vereceksiniz harbe giriyoruz, diye... vs.’”*

İsmet İnönü

Y.N. devam edecek.

* Cumhuriyetin 50. yıldönümü dolayısıyla Türk Tarih Kurumu’nca düzenlenen seminerin bu ilk konferansı İsmet İnönü tarafından 23 Ekim 1973 salı günü TTK’de verilmiş olup; 1993’te Lozan Barış Antlaşması’nın 70. yıldönümü onuruna Atatürk Araştırma Merkezi’nce “İstiklal Savaşı ve Lozan” başlığıyla kitaplaştırılmıştır.