Geçen hafta emekli aylıklarının nasıl hesaplandığını anlatmıştık. Bu haftanın konusu ise emekli aylıklarının neden düşük hesaplandığı. 

4/a sigortalıları için 2000 yılından önce uygulanan gösterge sisteminde bağlanan aylıkların farklılaşmasının nedenleri:

- Yıllar itibarıyla gösterge tespitinde dikkate alınan yıl sayıları ile gösterge tablolarının farklılaştırılması,

- Aylık bağlama oranının (ABO) tespitinde yapılan değişiklikler,

- Alt sınır aylığı uygulaması,

2000 yılında 4447 sayılı kanunla getirilen sistem, tek başına uygulanma imkânı bulamadan 5510 sayılı kanun yürürlüğe girdi. Sistem sadece karma aylık bağlamada kullanılıyor.

 Bu sistemde: 

- ABO tespitinde kuralların değişmesi, yaş faktörünün etkisinin kaldırılması ve daha düşük aylık bağlama oranı hesaplanması,

- Kazançların güncellenmesinde tüketici fiyatları endeksi (TÜFE) ve gelişme hızı (GH) oranlarının yüzde 100’ünün alınması,

- Asgari kazançtan çalışan sigortalıların aylıklarının alt sınır aylıklarının altında kalması.

 2008/Ekim ayında 5510 sayılı kanunla getirilen sistemde:

- Karma sistemde 2000 öncesi gösterge tespitinde yıl sayısına göre oluşturulan tabloların kullanılması,

- Kazançların güncellenmesinde TÜFE’nin yüzde 100’ünün, GH’nin yüzde 30’unun kullanılması,

- ABO tespitindeki kriterlerin değişmesi ve daha düşük aylık bağlama oranı hesaplanması,

- Alt sınır aylıklarının kaldırılması, aylık miktarlarını etkilemiştir.

AYLIKLARIN DÜŞÜŞ NEDENLERİ

Aylık bağlama sistemleri değiştikçe, her sistem kendi emekli aylığını oluşturmuş ve emekli aylıkları arasındaki farklılaşmalar başlamıştır. 

Bugün emekli maaşı bağlananların büyük çoğunluğunu 8/9/1999 öncesi çalışmaya başlayanlar oluşturuyor ve bunlara, gösterge+4447+5510 oluşan üçlü karma sisteme göre aylık bağlanıyor. 2000 sonrası çalışmaya başlayanlar için ise 4447+5510 oluşan ikili sisteme göre aylık bağlanıyor.

GÖSTERGE TESPİTİNDEKİ YENİ KURAL AYLIK DÜŞÜŞÜNDE ETKEN OLDU!

Gösterge+4447’de oluşan ikili sistem ile gösterge+4447+5510’da oluşan üçlü karma sisteme göre aylık hesaplamalarında 2000 yılı öncesi gösterge tespitine ilişkin kuralda 5510 sayılı kanunla önemli bir değişiklik yapıldı. 

2000 yılı öncesi ile 2000-2008/Eylül arası aylık talebinde bulunanların gösterge tespitine giren yıl sayısının 10 veya 5 yılın altında olması halinde aynı kurallarla oluşturulan gösterge tespit tabloları kullanılırken 2008/Ekim sonrası tahsis talebinde bulunanların gösterge tespitinde mevcut yıl sayılarına göre yeni gösterge tespit tablolarının kullanılması aylıkların miktarını düşürmüştür. Örneğin 2000 yılından önce özel sektörde 1995 ve 1999 yıllarına ait olmak üzere iki yıl hizmeti bulunan ve bu yıllara ilişkin kazançları 1995 yılında 98.000.000 lira, 1999 yılında 1.880.000.000 lira, ortalama yıllık kazancı ise  989.000.000 lira olan ve 2008/Ekim öncesi aylık talebinde bulunan sigortalının; 2000 öncesi aylığının hesabına esas göstergesi en yüksek gösterge olan 15175 olurken, 2008/Ekim ayından sonra talepte bulunması halinde, göstergesi 9646 oluyor. Gösterge tespitindeki bu kuralın değişmesi gösterge sistemine göre bağlanan aylığın miktarını düşürdü.

YENİ AYLIK BAĞLAMA SİSTEMLERİNDE AYLIK BAĞLAMA ORANLARI DÜŞÜRÜLDÜ!

Karma sistemde, sigortalının hizmetlerine göre aylık hesabında kaç sistem kullanılıyor ise toplam prim ödeme gün sayısı esas alınarak bir o kadar da ABO hesabı yapılıyor. Örneğin, 2000 öncesi sigortalı olan ve toplam 3 bin 600 günü bulunan kadın sigortalı 53 yaşını doldurarak 2022 yılında yaşlılık aylığı talebinde bulunmuş. Sigortalıya  Gösterge+4447+5510’dan oluşan üçlü sisteme göre aylık hesaplanacağından, her bir sistem için, yani üç tane ABO hesabı yapılıyor. Gösterge sisteminde hesaplanacak ABO için. 5000 günden eksik her 240 gün için baz orandan 5 puan (55) düşülüp, kadın sigortalının 50 yaştan sonraki her tam yaşı için 1 puan  (toplamda 3) verilmek suretiyle ABO’su yüzde 58, 4447 ile gelen sisteme göre ABO yüzde 35 ve 5510 ile gelen sisteme göre hesaplanan ABO ise yüzde 20 şeklinde belirleniyor. Yeni sistemlerde ABO gittikçe düşüyor.

Aşağıdaki tabloda farklı prim gün sayıları için sistemlerde hesaplanan ABO’lar ile yine her bir sistemde mevcut olan alt sınır aylığına esas ABO’lar da yer alıyor. ABO’lardaki düşüşler alt sınır aylıkları içinde geçerli.

Prime esas kazançların güncellenmesinde GH oranı düşürüldü!

- 2000 yılından önceki sistemde sigortalıların kazançları güncellenmeden ortalaması alınmak suretiyle gösterge tespiti yapılırken 4447 sayılı kanunla gelen sistemde kazançlar TÜFE ve GH’nin yüzde 100’ü, 5510 sayılı kanunla gelen sistemde kazançlar TÜFE’nin yüzde 100’ü, GH’nin yüzde 30’u ile güncellenmeye başlandı. Bu durumda, kazançların miktarı ile bu kazançların güncellenmesinde, hizmetlerin geçtiği yıllar aylık miktarlarını büyük ölçüde etkiliyor.

ALT SINIR AYLIKLARINDAKİ KURALLAR DEĞİŞTİ!

Aylıkların belirli bir miktarın altına düşmesini önlemek için alt sınır aylıkları gösterge ve 4447 sayılı kanunla getirilen sistemlerde farklı kurallarla da olsa uygulanıyordu. Ancak, 5510 sayılı kanunla gelen sistemde önceki sistemlerde olduğu gibi herkes için geçerli olan bir alt sınır aylığı bulunmuyor. Her sigortalı için kendi çalışmaları esas alınarak bir alt sınır aylığı hesaplanıyor. Ancak, sistem kuralları ve karma sisteme göre aylıkların bağlanması nedeniyle 2008/Ekim sonrası bağlanan aylıkların miktarı önemli ölçüde düşmeye başladı. Buna istinaden genel bir alt sınır aylığı düzenlemesi getirildi. 2019 yılında alt sınır aylığı 1000 TL, 2020 yılında 1500 TL ve en son 2022 yılında  2.500 TL şeklinde uygulanıyor. 

Netice itibarıyla, her sistem kendi içinde kuralları ve aylığa hak kazanma koşullarıyla birlikte değerlendirildiği zaman uyumlu. Esas sorun, yeni getirilen sistemlerin eski sigortalılara uygulanması ve aylıkların karma sistemde bağlanması. Aylık hesaplama sistemleri değiştikçe her yeni sistem kendi emekli grubunu oluşturuyor ve yeni intibak taleplerini gündeme getiriyor.

SORULARINIZ İÇİN 

nergis.simsek@cumhuriyet.com.tr adresine e-posta yollayabilirsiniz.