Büyükada Arap turizminin gözdesi olalı beri, vapurlarda bazen Arap yolcularla inanılmaz sohbetler yapıyorum.

Zaman zaman çok aydınlatıcı bulduğum bu ada seferlerinden birinde yanıma kalabalık, geniş bir Ürdünlü aile oturdu.

Ailenin kadınlarının yarısı “açık”, yarısı “kapalı” giyinmişti. Gruptaki erkeklerden biri, karısı ile kız kardeşinin yakın zamana dek aslında “açık” olduklarını, son yıllarda kendi iradeleri ve inisiyatifleriyle kapandıklarını söyledi.

“Neden?” diye sorduğumda kadınlar tercihlerini, “İslamın gereği dini düşünce/inanç” ya da “mahalle baskısıyla” değil; “kimlik arayışı” ile açıkladı.

Son yıllarda “İslami kimliklerini” vurgulamak gereksinimi hissetmişlerdi.

“Müslüman kadın” onlara göre “İslami kimliğini” ancak “başörtüsü” ile öne çıkarabilirdi.

Buna karşın aynı aile içindeki diğer kadınlar bu görüşü paylaşmadıklarından, başlarını açık bırakmakta bir sorun yaşamıyordu.

Benzerlerine Türkiye’de de rastlayabileceğimiz, en azından kendi içinde farklı tercihlere tolerans gösteren bir Arap ailesiydi yamacımda oturan.

Sonunda laf buralara bildiğiniz klasik bir “İstanbul-Türkiye hayranlığı” sohbetinden sonra gelmişti.

Ailenin reisi konumunda bulunan ve iyi İngilizce konuşan “erkek üyesi” bana; “Bu güzel ülkenin kıymetini bilin!” demişti: “Bu çok renkli güzelliği aynen böyle muhafaza edin!” Ardından da bir miktar “demokrasi” ve “laiklik”ten de dem vurmuştuk. Adam, hiç unutmuyorum bana şöyle bir şey söylemişti:

“Türkiye’nin şansı ‘laik bir ülke’ olması. Bizim bu şansımız yok. Çünkü bir Arap ülkesinin ‘laik’ olması düşünülemez. İslam, Araplar için sadece bir ‘din’ değil; aynı zamanda ‘Arap olmaktan ayrı tutulamayan’ bir ‘kimliktir’; ‘Arap olmanın, Araplığın kimliği’dir. Siz Arap olmadığınız için, böyle bir sorun yaşamıyor, ‘laik’ sisteme sahip çıkabiliyorsunuz. Bizde, Arapçada ‘laik’ sözcüğünün karşılığı bile yoktur. Bu sözün düşünülebilen tek karşılığı ‘dinsizliktir’...”

Erdoğan’ın Mısır’da “Törkiş laiklik” bahsini açmasının ardından kopan fırtınayı okuyunca, işte bu minik “ada vapuru sohbetini” hatırladım.

Müslüman Biraderler, biliyorsunuz olaya çok kızdı ve birdenbire “Hop dedik!” yaptı.

Diplomatik sayılmayacak bir dille sonra TC Başbakanı’nı uyardılar:

“Başka ülkelerin deneyimleri Mısır’da taklit edilemez. Türkiye laik devletinin şartları, Mısır’dan farklıdır. Erdoğan tek başına bölgeyi şekillendiremez! Arap devletlerinin dışardan alınan projelere ihtiyacı yoktur” dediler.

Erdoğan’a ayar çektiler.

Türk tarafı, bu “soğuk duşu” şimdi yol kazası sayılabilecek ufak bir tercüme hatasına indirgemeye çalışıyor. Yandaş basın “Aksi şeytan!” demeye getiriyor; “Arapçada laiklik teriminin karşılığı olarak hasbelkader ‘dinsizlik’ anlamına gelen bir sözcük-ilmaniyye!- seçilince Başbakan’ın sözleri yanlış anlaşıldı!”

Mesele belli ki oysa bir “tercüme” sorunu değil sistem sorunu.

“Laiklik” kavramının -RTE tarafından içi ne denli boşaltılırsa, boşaltılsın- telaffuzuna tahammül yok Arap ülkelerinde.

Sözcüğün Arapçada yerini bulan bir karşılığı yok!

Diyeceksiniz “Türkçede var mı?”

Yok. Ama vaktiyle biz - Batılılaşma ve çağdaşlaşmanın parçası olarak!- bu kavramı Avrupa’da icat edildiği yerden “laiklik” olarak bire bir damardan almış ve –iyi kötü!-siyasi söylemimize katmışız.

Bunu, Avrupa ile yüzyıllar boyu iç içe, yan yana yaşadığımız için yapabilmişiz.

“Şeriat”tan başka sistem tanımayan Arap hayatta böyle bir hamleye kalkışmamış.

Adamın ne kimliğinde, ne fikri haritasında ne siyasi modelinin geçmişinde böyle bir kavramın izi var.

Karşılığına gelen sözcüklerin anlamları da “dinsizlikten” başka bir şey çağrıştırmıyor.

Erdoğan, benim vapur sohbetim kadar Arap kültüründen haberdar olsaydı; Kahire’de ne İsa’ya ne Musa’ya yaranabilen “laiklikten” söz açmadan önce; yutkunup, düşünürdü.