Cumartesi günü Cumhuriyet’in arka sayfasında “Van Müzesi’ndeki Öksüz Aslancık!” yazımı okumuşsunuzdur. Okumayanlar için de özetleyelim.

İÖ 9-7. yüzyılları arasında Van çevresinde yaşayan Urartular’ın Ağrı’nın Patnos ilçesindeki Aznavur Tepesi’nde de bir kaleleri vardı. Kalede baştanrı Haldi’ye adanan bir de tapınak bulunuyordu. Kutsal odayı, üzerindeki yazıdan Urartu Kralı Minua’nun tanrı Haldi’ye adak olarak sunduğu anlaşılan, bir insan boyunda (1.78 cm) tunçtan yapılmış görkemli bir şamdan aydınlatıyordu.

Üzerlerinde birer kükreyen aslanın bulunduğu üç ayaklı şamdan definecilerce çalınmıştı. Şamdanın yalnızca bir aslancığı Van Müzesi’ne ulaşmıştı. Müzenin en güzel eserlerinden biri olan, resmini yayımladığımız bu aslancığın bulunduğu tunç şamdan ise kaçırılmıştı.

Şamdanın varlığını İsrail’de Kudüs Müzesi’nde saptayınca, bu anıtsal 2800 yıllık, kralın tanrıya armağanı olan tunç şamdanın fotoğrafını da edinmiştik. İsrail Müzesi, öteki aslancıklardan kalıp alıp üçlemeyi tamamlamıştı.

Ancak şamdanın resmi yazımızda kullanılamadı. Oysa yazının odağı bu şamdan idi. Şimdi Kültür Bakanlığı’na bu anıtsal şamdanın geri getirilmesi görevi düşüyor.

Hecht Öldü!

Dünyanın “1 Numaralı” eski eser kaçakçısı ABD vatandaşı Robert (Bob) Emmanuel Hecht, Paris’te 92 yaşında öldü. Kendisiyle 25 yıl önce Nev York’ta tanışmıştım. Sıkça konuşur, haberleşirdik.

Bir mağazalar zincirinin sahibinin varlıklı çocuğuydu. Lise eğitiminden sonra donanmaya yazılmıştı. 2. Dünya Savaşı’nda mükemmel Almancası ile yaptığı çevirmenliği Nürenberg Savaş Suçluları Mahkemesi’nde de bir yıl sürdürmüştü.

Askerlik sonrasında Zürih ve Roma’daki üniversitelerde “arkeoloji” eğitimi gördü. 1950’de Roma’da antika ticaretine başladı, İngilizce, Almancasına İtalyanca ve Fransızcayı da ekledi. Türkiye dahil çeşitli ülkelerden gelen kaçak eserleri British, Louvre, Boston müzelerine satarak ünlendi.

Türkiye’ye gelip gitmeye başladı. 1962’de İzmir’den İstanbul’a uçarken çantasından çıkardığı eski sikkeleri incelemesi hostesin dikkatini çekti. Hostes, durumu pilota, o da kuleye haber verdi. Uçaktan indiğinde havaalanı polisi kendisini bekliyordu.

“Eski eser kaçakçılığı suçlaması” ile gözaltına alındı. Ancak sikkeler yurtdışına kaçırılmadığı için ceza görmedi. Sadece sikkelere el konuldu.

Uzun süre Türkiye’ye gelemedi. Az da olsa Türkçe öğrenmişti. Bir keresinde bana “Gazinocular Kralı Fahrettin Aslan ile şeşbeş oynayıp Boğaz’da balık yemeyi çok özledim!” demişti. Kazandığı parayı kumarda harcardı.

1966-68 yılları arasında Uşak’tan kaçırılan “Karun Hazinesi”ni İzmir’in ünlü kaçakçısı Ali Bayırlar’ın, herkesten önce gösterdiği Hecht, istenen çok yüksek fiyatı verememişti. Bayırlar da hazineyi aşamalı olarak Nev Yorklu galeri sahibi John Klejman’a satmıştı. Hecht, Klejman’ın ilk partiyi Metropolitan Müzesi’ne satışı sırasında çevrede “bunların sahte olduğu” havasını yaymıştı.

1972’de ise Zürih’ten Nev York’a giden uçakta Hecht’in yanındaki koltukta, büyükçe bir paket duruyordu. İçinde, şu ana kadar dünyada en çok konuşulan dev bir seramik şarap kabı bulunuyordu. İtalya’nın Etrüsk uygarlığı bölgesinde, İÖ 515 yılında ünlü sanatçı Eufronios’ın resimlediği bu parçayı Metropolitan Müzesi’ne götürüyordu.

Eufronios, Troialılara yardıma giden Fethiye yöresindeki Likya Prensi Sarpedon’un savaşta yaralandığını gösteren bir betimleme çizmişti. 1972’nin parasıyla müze, bu esere 1 milyon dolar ödemekte tereddüt etmedi. Sergiye çıktığında başına bir güvenlik görevlisi dikildi. Meraklılar bu eseri görmek için kuyruklar oluşturdu.

Amerikan basınındaki tartışmada müze ve Hecht suçlandı. Devreye İtalyan basını da girdi. Hecht, yaptığı açıklamada “Bu eseri babasından kendisine kalan, Lübnan’daki bir Ermeni’den satın aldığını” söyledi. Ermeni, Hecht’i doğruladı!

Sonradan Ermeni’nin para karşılığında yalan söylediği, parçanın İtalya’daki mezar kazıcılarınca bulunduğu anlaşıldı. 2001’de Paris’teki evinde yapılan polis aramasında bu parçanın Lübnan’dan değil İtalya’dan geldiği saptandı. İtalyan polisi bu doğrultuda soruşturmasını yoğunlaştırdı. 2006 yılında da Metropolitan, eseri İtalya’ya geri vermek zorunda kaldı.

Zaman zaman buluşurduk, “rakiplerinin Türkiye bağlantılı marifetlerinin ipuçlarını” verir, kendi marifetlerini anlatmazdı! Bir gün Nev York’ta beni yemeğe davet etmişti. Yemeğin ortasında yan masada oturan şişmanca bir kişiyi gösterdikten sonra “Adama dikkat et!” dedi. Adam herkes gibi masasında ödeme yapacağı yerde, kasaya yaklaştı. Kasanın içinde ne kadar para varsa yanındaki çantaya boşalttı ve çekti gitti. İtalyan mafyasının tahsildarı, lokantadan haftalık haracını almıştı. Hecht, yalnız İtalyan, Amerikan mafyasını değil, Türk mafyasını da yakından tanırdı.

Yüzyılın “Elmalı Definesi” yine önce ona gösterilmiş, değer biçtirilmiş, ondan sonra Zürih ve Boston’da pazarlanmıştı.

80’li yılların sonunda Hecht, Nev Yorklu zengin, özel koleksiyoncu Jonathan Rosan ile “Atlantis” adlı bir galeri kurdu. Rosan’ın adını okurlarımız Elmalı Definesi’ndeki bir sikkeyi 225 bin dolara satın alma olayından anımsayabilirler. Rosan ayrıca sözünü ettiğimiz Urartu tunç şamdanın sergilenmesinde İsrail Müzesi’ne maddi katkıda da bulunmuştu.

Bu galeride Manisa’dan kaçırılan “Marsiyas heykelini” bulduğumda Hecht bana kızıp “Ne olacak, Türk hükümetinin ajanı!” demişti. O günden sonra, o bana “ajan” ben de ona “baş kaçakçı” diye hitap ettik.

Türkiye’ye döndükten sonra haberleşmemiz sürdü. Bir keresinde, hiç sevmediği “baş sahtekâr” diye tanımladığı Konyalı kaçakçı A.D’nin bir marifetini mektupla bildirmişti!

İtalyan polisi şarap kabının kaçırıldığının anlaşılması üzerine soruşturmayı derinleştirdi. Los Angeles’teki Paul Getty Müzesi’nin yöneticisi Marion True hakkında da Roma’da dava açtı. İtalyan polisi, Bayan True’yu ayağına kadar getirtip mahkemeye çıkardı. Müze, True’nun işine son vermekle kalmadı, Hecht’in kendilerine sattığı pek çok eseri İtalya’ya geri vermek zorunda kaldı.

Eşi ve kızları, umarım “baş kaçakçı Bob”un yazdığı anılarını yayımlarlar: Biz de Türkiye bağlantılı kaçakçılık olaylarının perde arkasını daha iyi öğreniriz.