Temel görevi parasal ve finansal istikrarı sağlamak, ulusal paranın iç ve dış değerini korumak, yasal geçerli banknot çıkarma imtiyaz ve tekeline sahip merkez bankalarının başkanlarında, eğitim, deneyim, itibar, belli nitelikler, artamlar, meziyetler aranmasının yanı sıra atanmalarında özel kural ve usuller uygulanır. Bu bağlamda örnek olarak dünyanın önemli merkez bankaları Fed, Avrupa Merkez Bankası (ECB) ve İngiltere merkez bankası Banf of England (BOE) uygulamaları açıklanmıştır.
ABD de merkez bankacılığı yerinden yönetim (ademi merkeziyet) esası üzerine kurulmuş 12 merkez bankası ile aynı karar organlarından oluşan bir sistemdir. Ülke 12 bölgeye ayrılmış olup, her bölgenin ayrı merkez bankası bulunmakta, dolanıma banknot çıkarma, zorunlu karşılıkların yatırılması, bankalara reeskont kredisi verilmesi, takas, tahsil, fon transferi, para politikasının uygulanması gibi, standart merkez bankacılığı görev ve işlevlerin bölgesel merkez bankaları tarafından yerine getirilmektedir. Merkez bankaları arasında koordinasyonu sağlayan, denetim yapan, para politikasını, stratejisini belirleyen, kararlar alan sistemin en yetkili organı, yedi üyeden oluşan Guvernörler Kurulu’dur. Kurulun üyeleri ABD başkanının önerisi, senato onayı ile 14 yıl süre ile atanmakta, yeniden atanma hakları bulunmamaktadır. Bağımsızlık sağlamak için üç kural, (1) uzun süreli atanma, (2) baskılara karşı dirençli olabilmek için yeniden atanamama, (3) çok özel kişisel eksikliklerin varlığı dışında görgüden alınamamak uygulanmaktadır.
Sistemin diğer bir yetkili organı, Federal Açık Piyasa Komitesi’dir. (Federal Open Market Committee-FOMC) Yedisi Guvernörler Kurulu, beşi de bölgesel merkez bankalarının dönüşümlü görev yapan başkanı olmak üzere 12 kişilik FOMC, politika faizini belirtmekte; New York Federal Reserve Bankası (NYFRS) açık piyasa işlemleriyle piyasa faizinin politika faizine uyumunu sağlamaktadır.
Sistem, yetkilerin organlar arasında dağılımı, finansal bağımsızlık, ABD Başkanı, kongreden bankacılık sisteminden iş insanlarından gelebilecek baskılara karşı korunmuşlar. Sistem kısaca Fed olarak anılmakta, Guvernörler Kurulu başkanı sistemi temsil etmektedir.
Avrupa Merkez Bankası (ECB), birliğin tümünün değil, Avro bölgesinin merkez bankasıdır. Merkez bankalarının standart işlevlerini ülkelerin ulusal merkez bankaları (UMB) yerine getirir. ECB ve üye ülkelerin UMB’leri birlikte “Eurosystem” olarak ifade edilen yapıyı oluşturur. Avro bölgesinde, merkezi otorite olarak konumlandırılan tek bir merkez bankası yoktur.
Para politikasını belirleyen, ulusal merkez bankaları arasında koordinasyonu sağlayan ECB’dir. ECB’nin yönetim konseyi, yönetim kurulu olarak iki karar organı bulunur. Bankanın yönetim kurulu üyeleriyle ulusal merkez bankalarının başkanlarından (guvernör) oluşan “yönetim konseyi”, üst karar organı olarak para politikasını, hedefleri, stratejiyi belirler. UMB başkanları dönüşümlü olarak oylamaya katılırlar. Altı üyeden oluşan yönetim kurulu, ECB’nin faaliyetlerini yürütür, operasyonal kararları alır. Üyeler, EU konseyinin saygın, mevki sahibi, para ve bankacılık alanında mesleki deneyim sahibi kişiler arasından üye ülkelerin devlet ve hükümet başkanlarının oybirliği ile göreve getirilirler. Üyelerin görev süreleri sekiz yıl olup ikinci kez atanamazlar. Yönetim kurulu başkanı, ECB’nin guvernörüdür. Sistemin, kurumsal yasal, işlevsel, operasyonal, finansal, örgütsel üyelerin de kişisel bağımsızlıkları vardır.
İngiltere Merkez Bankası (BoE), devlet bankasıdır. II. Dünya Savaşı sonrası millileştirilmiştir. Banka yönetim kurulu (court) üyeleri, beş yıl görev yapmak üzere hükümet tarafından atanırlar. Bankanın örgütsel yapısına dahil olmayan, dokuz kişiden oluşan Para Politikası Komitesi (MPC) para politikasını belirler. MPC üyelerinin ancak devamsızlık, görevlerini fiziki, mental olarak yerine getirememe gibi durumlar halinde görevlerine son verilebilir. MB’de başarı için eğitim, deneyim, saygınlık, dürüstlük, bağımsızlık, güvenilirlik gibi koşullar aranır.
