24 Temmuz 1923 tarihinde İsviçre’nin Lozan kentinde imzalanan Lozan Barış Antlaşması, yeni Türk devletinin resmen tanındığı ve Birinci Dünya Savaşı sonrasında imzalanan antlaşmalar arasında varlığını sürdürebilen tek resmi antlaşmadır. Üzerinden 99 yıl geçmiş olmasına rağmen Lozan Barışı, çeşitli spekülatif tartışmaların odak noktası olmuştur. “Antlaşmanın gizli maddeleri nedeniyle Türkiye’nin değerli madenlerini çıkaramadığı ve antlaşmanın 100 yıllık olup 2023 yılında sona ereceği” gibi iddialar uzun zamandır gündemi meşgul etmektedir.

SÜRESİ YOK

Lozan Barışı üzerine çalışan tarihçi ve hukukçuların defalarca dile getirdiği gibi antlaşmanın gizli maddeleri ve 100 yıllık bir süresi bulunmamaktadır. Toplamda 5 fasıl ve 143 madde ile ek protokollerden oluşan antlaşma, imzacı devletlerle gözlemci devletlerin şahitliğinde imzalanarak TBMM onayından geçmiştir. Zira devletler arasında imzalanan antlaşmalarda gizli maddelerin bulunması, Wilson İlkelerine de aykırı bir durum oluşturmaktadır.

Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü tarafından yayımlanan 2022 Performans Programı’nda “Bor Ruhsat Sahalarında Maden Arama Projesi kapsamında, ruhsat hukuku kuruluşumuz uhdesinde bulunan toplam 637 bin 317 hektar alana sahip 8 adet ruhsat sahasında bor dışındaki 4. grup madenler öncelikli olmak üzere, maden varlığını ortaya koyabilme, maden potansiyeli açısından umutsuz, terk/taksir edilecek alanları belirleme, detay arama ve araştırma projeleri için gerekli bilimsel altyapıyı oluşturma, bilinen bor yataklarının, cevherleşme sınırlarını belirleme çalışmalarının yürütülmesi amaçlanmaktadır. Bu kapsamda söz konusu proje kapsamında 2022 yılında 52 bin 500 metre sondaj yapılması planlanmaktadır” ifadeleri yer almıştır. Türkiye Petrolleri A.O. 2020 Petrol ve Doğalgaz Sektör Raporu’na göre 2008 yılında, 1 milyar m3e kadar çıkan doğalgaz üretimi, 2019 yılında yıllık toplam 483 milyon m3 iken, 2020 yılında toplam 441 milyon m3 olarak gerçekleşmiştir. Doğalgaz tüketimi 2020 yılında toplam 44.9 milyar m3 olurken net ithalat ise yaklaşık 44.4 milyar m3 seviyesinde gerçekleşmiştir. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu tarafından yayımlanan 2022 Şubat Ayı Doğalgaz Piyasası Sektör Raporu’na göre ise ithalat yıllık yüzde 4.5 artışla 6 milyar 27 milyon m3 olmuştur.

‘DEĞİŞMEYEN HAKİKAT’

Yukarıda belirtilen raporlar ışığında Türkiye’de yeraltı zenginliklerini arama, tespit etme ve üretme noktasında engel çıkaran herhangi bir durumla karşılaşılmadığı açık bir şekilde görülmektedir. Dolayısıyla Lozan Barışı tartışmaları üzerinden tarihi gerçekleri saptırarak oportünist politik söylemler geliştirmek her şeyden evvel Milli Mücadele’de kanla yazılarak elde edilen şanlı zafere büyük bir gölge düşürmektedir. Zira Mustafa Kemal Atatürk’ün belirttiği gibi “Tarih yazmak, tarih yapmak kadar mühimdir. Yazan yapana sadık kalmazsa değişmeyen hakikat, insanlığı şaşırtacak bir mahiyet alır.”

TUNAY ŞENDAL

ANKARA ÜNİVERSİTESİ TÜRK İNKILAP TARİHİ ENSTİTÜSÜ