Platon (Eflatun) milattan önce 427- 347 yılları arasında yaşamış bir Yunan feylosofu, onun “Devlet” isimli eserinden günümüze de ışık tutacak alıntı yapayım.
“Demokrasinin esas prensibi, halkın egemenliğidir. Ancak toplumun kendini yönetecekleri iyi seçebilmesi için yetişkin ve iyi eğitim görmüş olması şarttır. Eğer bu sağlanamazsa demokrasi, otokrasiye, tek bir kişinin mutlak, sınırsız biçimde iktidarı elinde tuttuğu bir siyasal sisteme evrilir. Halk övülmeyi sever. Onun için güzel sözlü halkavcıları (demagoglar) yetersiz de olsalar başa geçebilirler. Oy toplamasını bilen herkesin, devleti idare edebileceği de sanılır.
Demokrasi bir eğitim işidir. Eğitimsiz kitlelerle demokrasiye geçilirse, oligarşi, az sayıda kişinin iktidarı elinde bulundurduğu düzen oluşur. Sürdürülürse halkavcıları, demagoglar türer. Halkavcılarından (demogoglardan) da diktatörler çıkar.”
Platon’un en az iki bin dört yüz yıl öncesinden XX ve XXI’inci yüzyılları öngördüğü söylenebilir.
Demokrasi yalnız iyi eğitim görmüş olanların mı siyasal sistemidir? Bunun yanıtı eğitimden ne anladığımıza bağlı. Eğitimi, bireyin etik, kültürel, teknik bilgilerle donatılarak kişisel beceri ve yeteneklerini geliştirecek, özgürce düşünebilecek biçimde yetiştirilmesi olarak algılıyorsak, eğitimi demokratik bir düzen için yeterli olarak görebiliriz. Eğitimi, bireyleri bir mekâna sokup belleklerine yükleme yaparak ellerine bir de diploma tutuşturmak şeklinde anlıyorsak, bu tür bir eğitimin demokratik bir düzenin oluşması ve sürmesi için yeterli olmadığı açıktır.
Nitekim Platon toplumun iyi seçim yapabilmesi için eğitimin yanı sıra yetişkinlik koşulunu da ileriye sürmüştür. Yetişkinlik kavramının da altını doldurmak gerekir.
***
Her siyasal düzenin kendine uygun kişisel davranış biçimi, değer yargıları sistemi vardır. Demokrasi için uygun tip, demokratik insan, demokratik bireydir. Demokratik insan veya birey, haklarını savunan, mücadeleci, özgüveni, özsaygısı olan, biat etmeyen, boyun eğmeyen bir kişiliği betimler. Demokrasi, otokrasiye evriliyorsa, bunun nedeni, iktidarı ele geçiren kişilerin eğitimleri, tutkuları değil; özgüveni, özsaygısı olmayan, çıkarcı, kişiliği gelişmemiş kişi ve kitlelerin varlığı ve yaygınlığıdır.
Günümüzde, çoğu valiye, emniyet müdürüne, rektöre, genel müdüre, medya sahibine, hatta işadamına, CEO’lara, TV programcısına doğrudan “Şöyle davran, şunu işe al, bunu göreve ata, işten onu at, ders verdir, verdirme, şöyle bir demeç ver, şu konularda program düzenle, belli kişileri çağır türünden direktif, talimat verildiğini sanmıyorum.”
Ama özgüvenden, özsaygıdan yoksun belli orunlara kendi liyakatleriyle değil de belli çevrelerin istemeleriyle gelmiş olanlar, kişisel hesaplarla, beklentilerle üst yöneticilere, iktidara, belli kişilere hoş görünmek, göze girmek için veya ürkerek, şöyle davranılmadığında bir şekilde cezalandırılacaklarından korkarak, başlarını derde sokmamak için ya da kendilerine o mevkiyi, o olanakları sağladığını düşündükleri partiye, kişiye, örgütlere minnet borçlarını ödemek için kraldan ziyade kralcı davranıyorlar. Ne yasalara, ne etik değerlere, ne bilime ne de insana saygı duyuyorlar.
Ulus adına egemenliği kullanan vekillere bakıyorsunuz. Ciddi bir denetim görevi dahi yapmıyorlar. Görev anlayışları parmak indirip parmak kaldırmaktan öteye gitmiyor. Konu mankenliğini içlerine sindirebiliyorlar.
Halkın önemli bir bölümü adamsendeci, bana mı kaldı diye düşünüyor. Muhalif olarak bilinen bir gazeteyi, dergiyi almaktan hatta düzeni eleştiren kişilere selam vermekten dahi çekiniyor.
Böyle bir ortamda niçin demokrasimiz eksikli, niçin siyasal düzen otokrasiye, kişi egemenliğine evriliyor diye yakınıyoruz. Peki ne bekliyoruz? Demokrasi, özgüveni, özsaygısı olan, mücadeleci, iyi eğitimli, özveri gösterebilen bireylerin siyasal düzenidir. Gerekli niteliklerden yoksun toplumlara yapay biçimde demokratik düzen monte edemezsiniz. Kalkışsanız sonunda çelebi bizde böyle olur demokrasi dediğin sonucuna varırsınız.
