Sadece siyasetçileri, tarihçileri değil, memleketin gözü, kulağı, dili olan bütün özgür kafalı insanlarını bu kitabı (Türkler ve Avrupa*) okumaya davet ediyorum. Gaston Gaillard’ın ve kitabının adını ilk kez Hürriyet Avrupa’da 16 Nisan 2003 tarihli ve “Soykırım ve İsveç” başlıklı yazımda anmışım. 2003-2020 arasında sayısını unuttuğum kadar bu kitaptan söz ettim. Özellikle “Ermeni Gailesi” hortlatıldığı zamanlar. Çünkü Fransa’da 1920 yılında yayımlanan bu kitabın “Osmanlı İmparatorluğu’nun Parçalanması” (s. 261-384) bölümü, “Ermeni Soykırımı” iftirasını daha 1920 yılında yalanlamaktadır. Kitap, bu niteliği ve Türklerin tarihine ve Sevr Antlaşması’nı doğuran Paris Konferansı’nda dönen emperyalist oyunlarını teşhir edecek kadar yansız olması yüzünden 1920’den sonra bir daha yayımlanlanmadı. Fransız kaynaklarında bile doğru dürüst bir özyaşamöyküsü yok. Bir fotoğrafı bile yok. Fransız Vikipedisi’nde bir Gaston Pierre Gaillard (1860-1927) var ama bu adam bizim Gaston Gaillard mı, belli değil. Çünkü hakkında sömürge yöneticisi ve kâşif olduğu yazıyor. Ama kitaplarından, yazarlığından söz edilmiyor. Kitabın İngilizce baskısına gelince yayımlanmış 11 kitabının adı var. Bizim internet sahaflarında bazı kitaplarının özgün baskıları olması şaşırtıcı, fiyatları 5-6 yüz lira. Birkaç ay önce yoktu bu kitaplar, madeni ne zaman keşfettiler acaba?

Sözün kısası ilk yazımdan 20 yıl sonra kitabın yayımlanmış olması beni mutlu etti.

***

Kitabın son sayfasında bir tarih yazıyor: Ağustos 1920. Demek ki bu tarihi izleyen iki-üç ay içinde basımı yapılmış. 

12 Aralık 1920 tarihli LE FIGARO gazetesinin edebiyat ekinde ise Türkler ve Avrupa hakkında bir tantım yazısı var. Şöyle:

“Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılması, bize Doğu sorununa bir çözüm gibi görünmekten çok, yeni ve sayısız zorlukların kaynağı gibi görünüyor, çünkü bu sorun, bir haksızlık olduğu kadar bir hata da.

Bu mantıklı ve ileri görüşlü çalışmanın son sayfalarında, özellikle Bay G. Gaillard’ın ifade ettiği gibi, kitap Doğu’da Fransa’nın geleceği hakkında endişe duyan herkese şiddetle tavsiye edilir.

Bay G. Gaillard, Avrupa’da Türklerin rolüne hızlı bir tarihsel bakış attıktan sonra, bu çalışmada ilk olarak mütarekeden bu yana meydana gelen olayları anlatıyor.

Bu vesileyle, konferansın (Paris Konferansı’nın)  uzun müzakereler sırasında aldığı ve Sevr Antlaşması kararlarını, eleştirel bir şekilde inceliyor. Yazar, düşmanlıkların sona ermesinden bu yana Doğu politikamızın hatalarının büyük ölçüde Rusya’ya karşı benimsenen politikadan ve maruz kaldığı Pan-Rus etkilerinden kaynaklandığını göstermektedir. Fransa’nın, İngiltere tarafından İstanbul’un işgaline katılmasına izin vermesine ve tarihsel politikasına aykırı olarak Osmanlı İmparatorluğu’nun parçalanmasına izin vermesine üzülüyor. Son olarak, antlaşmanın sona erdirmediği görülen çeşitli askeri operasyonları eleştiriyor. Gerektirdikleri önemli masrafların yanı sıra, Bay G. Gaillard, diğer Müslüman ülkelerde olduğu gibi aynı zamanda Doğu’daki durumumuzu tehlikeye attıkları için onları kınıyor.”

***

Bu kitapta tarihsel olayların anlatısından çok, siyasetçilerin bu olaylar hakkındaki görüşleri ve sözleri yer almakta; bu görüş ve sözler yansız ve adil bir akıl ve vicdan kalemiyle değerlendirilmekte. Siyasetçiler ve gazeteciler emperyalizmin iş ve eylemlerini durmadan itiraf ediyorlar (s.174). Bu itiraflar olayların gerçek yüzünü ortaya koymakta. Hayranlık duymama yol açan en önemli özellik şu: Günümüzde değer kazanan doğru ve gerçeklerin daha 1920 yılında saptanmış olması (s.179). 

Gaston Gaillard, savaşlar, olaylar nasıl çıktı, nasıl oldu, bunlardan söz etmiyor. Bunlar hakkında çıkan gazete haberlerini değerlendiriyor, kitaplardan alıntılar yapıyor ki bunların neredeyse tamamı Osmanıların ve Türklerin lehine. İnsan okudukça şaşırıyor. 

Özellikle İstanbul’un işgaliyle ilgili bölüm, sanki “olay yeri tutanağı” gibi:

“On üç, on dört yaşlarındaki çocuklar tutuklanarak feci şekilde dövülmüş, Şehzadebaşı’nda görevli sekiz Türk askeri, sabahın erken saatlerinde kamplarında uyurken öldürülmüştü. Bunlar ve benzeri daha pek çok eylem, muhtemelen uygulanan sansür sayesinde örtbas edilmiştir.”

***

Bilgi ve ilginize: Kitap konusunda kapsamlı bir yazım 16 Aralık 2021 tarihli Cumhuriyet Kitap’ta yayımlanacak. 

* Kanon Yayınları, Ocak 2021