- Soru: 2018 yılında boşandım Bağ-Kur emeklisi babamdan yetim aylığı almaya başladım. Ancak ihbar üzerine, SSK müfettişinin boşandığım eşimle birlikte yaşadığım yönünde raporuna istinaden aylığım kesildi. Ben eşimle yaşamıyorum, iki tane çocuğumuz olduğu için eşim evime gelir. Aylığımın bağlanması için ne yapabilirim? Zahide T.

Cevap: Ölüm gelir/aylığı almak için eşinden boşanan ve boşandığı eşi ile birlikte yaşamaya devam eden eş ve kız çocuklarının aylıkları 2008/Ekim ayından önce kesilmiyordu. 5510 sayılı Kanunun 56. maddesinde yapılan düzenlemeyle; eşlerin ölen diğer eşlerinden, kız çocuklarının ise ölen ana veya babalarından sırf ölüm aylığı almak amacıyla evliliklerini sonlandırmaları ve boşandıkları eşleriyle fiilen birlikte yaşamaya devam etmeleri halinde bunlara aylık bağlanmamakta ve haklarında bu şekilde tespit yapılanların da aylıkları kesilmekte.

Boşanarak ölüm gelir/aylığı talebinde bulunan eş ve kız çocukların aylıkları bağlanıyor ancak, haklarında ihbar veya şikâyet olması halinde, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) denetim elemanlarınca inceleme yapılarak “beraber yaşama”  tespiti yapılanların aylıkları kesiliyor, ödenen aylıklar yasal faiziyle isteniyor ve 4/5/2013 tarihine kadar haklarında cumhuriyet savcılığına suç duyurusunda bulunuluyor idi. Ancak, bu hususta açılan ceza davalarında “kişilerin boşandıkları eşleriyle birlikte yaşaması suç değildir” şeklinde kararlar çıkmaya başlayınca, yönetmelik değişikliğiyle suç duyurusunda bulunulmasına son verildi.

- SGK denetmenlerince “birlikte yaşama” durumu nasıl tespit ediliyor?

Boşanan eşlerin mernis kayıtlarındaki adres bilgileri, muhtarlıktan adres değişiklik ve nakilleri, ilgililerin su, elektrik, telefon aboneliklerinin hangi adreste kimin adına tesis edildiği, varsa çalışmaları nedeniyle resmi/özel kurum ve kuruluşlara verilen belgelerde yer alan adresleri ile çalışmalarından dolayı adlarına ödeme yapılmasına esas banka hesabı bulunup bulunmadığı belirleniyor. Eşlerin kayıtlı oldukları bölgeler yönünden Emniyet Müdürlüğü/Jandarma Komutanlığı araştırması yapılıyor. Mahalle/köy muhtar ve azalarının tanık sıfatıyla bilgi ve görgülerine başvurularak boşanan eşlerin eylemli olarak birlikte yaşama olgusunun gerçekleşip gerçekleşmediği tespit ediliyor.

- Birlikte yaşadıkları tespit edilenlerin aylıkları hangi durumlarda tekrar bağlanıyor?

Hakkında “Eşinden boşandığı halde, boşandığı eşiyle fiilen birlikte yaşamadığı” hususu açıkça ifade edilen mahkeme kararının bulunması, hak sahibinin birlikte yaşadığı kişini ölmesi veya başka biri ile evlenmesi, kendisinin üçüncü bir kişiyle evlenerek boşanması durumlarında aylıklar yeniden bağlanıyor.

- Ölüm gelir/aylıkları kesilmesin diye hiç evlenmeyen ve birlikte yaşayanlarla ilgili ne yapılıyor?

Kanundaki uygulama önce evli olup, sonra boşanan ve boşandıktan sonra tarafına ölüm gelir/aylığı alanları kapsıyor.

Bu grubun dışında toplumda; ölen eski eşlerinden veya ölen ana/babalardan bağlanan aylıkları kesilmesin diye nikâh yaptırmayarak birlikte yaşayan hatta bu beraberliklerinden çocuğu bulunan birçok kişi var. Amaca bakıldığı zaman bunların diğer gruptan bir farkı olmadığı halde, yasa bu durumda olanları kapsamıyor.

Gerek Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 8. maddesi gerekse anayasamızın 20. maddesine göre özel hayatın ve aile hayatının gizliliği esas. Dolayısıyla sosyal güvenlik yasalarıyla insanların özel hayatının bu kadar inceleme altına alınması yerine, daha objektif ve genel düzenlemelerle yersiz ödemelerin önüne geçilebilir.

ÇALIŞAN ENGELLİ EMEKLİSİNE KIDEM TAZMİNATI ÖDEMESİ

- Soru: 2015 yılında yüzde 51 engellilik oranı  ile vergi indirimi alarak emekli olup başka bir işyerinde sosyal güvenlik destek primi ile iş hayatına devam etmekteyim. Asıl sorum, engellilik durumum kötüye gidecek şekilde gelişirse ve çalışamayacak durumda olursam doktor raporu ile belgeleyerek çalıştığım işyerinden tazminatı alarak iş hayatımı sonlandırabilir miyim. Erdi E.

Cevap: Engelliliği nedeniyle vergi indiriminden yararlananlara yaşlılık sigortasından aylık bağlandığından, bu kimseler özel sektör işyerlerinde tercihleri doğrultusunda; emekli aylığını kestirmek suretiyle tüm sigorta kollarına tabi veya emekli aylıklarını da almak suretiyle sosyal güvenlik destek primine tabi çalışabilirler.

Emekli olmadan önce çalıştığı işyerinden kıdem tazminatını alarak ayrılan ve emeklilik sonrası farklı bir işyerinde çalışmaya başlayanların kıdem tazminatı hakkı aktif sigortalılarla (emeklilik statüsü kazanmamış) aynı. Tek farklı husus bunlar emeklilik gerekçesi ile yeni işyerinde kıdem tazminatını alamıyorlar. Diğer bir ifadeyle, 1475 sayılı Kanunun 14. maddesinde emeklilik dışındaki diğer koşullarla kıdem tazminatını alabilirler.

Sağlık gerekçesi ile kıdem tazminatı alınıp çalışma hayatına son verilmesi hususuna gelince: İş Kanunu’nun 24. maddesinde; işin yapılması işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa veya işçinin sürekli olarak yakından ve doğrudan buluşup görüştüğü işveren yahut başka bir işçi bulaşıcı veya işçinin işi ile bağdaşmayan bir hastalığa tutulması şeklinde belirtilen sağlık sebepleri işçiye iş akdini feshetme hakkı tanıyor. Dolayısıyla kanunda belirtildiği şekilde sağlık sorunu yaşamanız halinde iş akdini feshederek kıdem tazminatını talep edebilirsiniz.

SORULARINIZ İÇİN 

nergis.simsek@cumhuriyet.com.tr adresine e-posta yollayabilirsiniz.