Emeklilikte yaşa takılanlar (EYT) düzenlemesinin Meclis’e gelmesi beklenirken, bu kez kamuoyunda EYT’lilere bağlanacak emekli aylıklarının nasıl hesaplanacağı üzerine açıklamalar yapılıyor. Ancak bu açıklamalarda, aylık hesaplamalarının sadece aylık bağlama oranı ile ilişkilendirildiği ve EYT’lilere düşük aylık bağlanacağı şeklinde doğru olmayan değerlendirmelerin yapıldığı görülüyor.
Öncelikle SSK aylık hesaplama sisteminin gayet teknik ve ayrıntılı bir konu olduğunu belirtmek gerekiyor. Bu nedenle özellikle sigortalılar tarafından anlaşılması veya konunun uzmanlar, tarafından matematiksel işlemler yapılmadan anlatılması oldukça zor. Dolayısıyla basit, sade, anlaşılır ve adil bir aylık hesaplama sisteminin hemen devreye sokulması şart.
EYT’LİLERİN BÜYÜK KISMI SSK’Lİ
EYT’liler içinde SSK ve Bağ-Kur sigortalıları ile devlet memurları bulunuyor. Ancak EYT’lilerin büyük kısmını SSK sigortalıları oluşturduğundan, SSK emekli aylığı hesaplama sistemlerini açıklamak suretiyle EYT’lilere bağlanacak aylıklar değerlendirildi.
SSK’lilerin emekli aylıklarının hesaplanmasında 2000 yılından önce gösterge sistemi uygulanıyordu. Sadece bu sistemde bağlanan aylıklara uzun yıllar süren intibak talepleri doğrultusunda 2013’te yapılan intibakla; hem 2000 yılından önce farklı tarihlerde bağlanan aylıklar arasındaki farklılıkları gidermek, hem 2000 öncesi emeklilerin, 2000 sonrası emekliler gibi refahtan pay almasını sağlamak amaçlandığından, intibak işlemiyle kısmen de olsa bu yapıldı.
2000’de 4447 sayılı kanunla aylık hesaplama sistemi değiştirildi. Gösterge sistemi terk edilerek sigortalıların prime esas kazançlarının güncellenmesi esası getirildi. Güncellemede 2000’den sonraki her yılın TÜFE ve GH’lerinin yüzde 100’ü dikkate alındı. Ayrıca, aylık bağlama oranının belirlenmesinde kurallar ile alt sınır aylığı kuralı değiştirildi.
2008 Ekim’inde yürürlüğe giren 5510 sayılı kanunla ise aylık hesaplama sistemi yine değiştirildi. Prime esas kazançların güncelleme işlemleri 4447 sayılı kanunla aynı olmakla birlikte, 5510 sayılı kanunla getirilen sistemde prime esas kazançların güncellenmesinde 2008 ve sonrası yılların TÜFE’sinin yüzde 100’ü, GH’nin yüzde 30’u kullanıldı. Aylık bağlama oranındaki kurallar ile yine alt sınır aylığı uygulaması değiştirildi.
HAK KAZANMA KOŞULLARI
Aylık hesaplama sistemlerini değiştiren 4447 ve 5510 sayılı yasalara bakıldığında, bunların aynı zamanda emekli aylığına hak kazanma koşullarını da değiştirdiği görülüyor. Beklenen, getirilen aylık hesaplama sistemlerinin değişikliğin yapıldığı tarihten sonra işe girenler için uygulanmasıydı. Ancak böyle olmadı. Her getirilen yeni aylık hesaplama sistemi, daha önce sisteme giren sigortalıların aylık hesaplamalarında da kullanıldı.
SİGORTALILARA HANGİ SİSTEME GÖRE MAAŞ BAĞLANACAĞININ BELİRLENMESİ
Sigortalıların aylıklarının hangi sisteme göre hesaplanacağı, malullük ve yaşlılık sigortasında aylık talep, ölüm sigortasında ise ölüm tarihine göre tespit ediliyor. Buna göre,
- Özel sektörde çalışanlar için 31/12/1999, kamu sektöründe çalışanlar için ise 14/1/2000 (dahil) ve öncesinde emeklilik talebinde bulunan veya ölen sigortalıların aylıkları 506 sayılı kanunda öngörülen gösterge sistemine
- 2000 öncesi hizmetleri bulunup 2000 ila 2008/Ekim (özel sektör için 30/9/2008, kamu sektörü için 14/10/2008) öncesi emeklilik talebinde bulunanların aylıkları gösterge ve 4447 sayılı Kanunla getirilen sistem olmak üzere ikili karma sisteme
- Sigortalılık başlangıç tarihi 2000 yılından sonra olup 2000 ila 2008/Ekim (özel sektör için 30/9/2008, kamu sektörü için 14/10/2008) öncesi emeklilik talebinde bulunanların aylıkları sadece 4447 sayılı kanunla getirilen sisteme
- Sigortalılığı 2008/Ekim (dahil) ve bundan sonraki bir tarihte başlayanların aylıkları 5510 sayılı kanunla getirilen yeni sisteme
- 2000 sonrası hizmetleri bulunup 2008/Ekim (özel sektör için 01/10/2008, kamu sektörü için 15/10/2008) sonrası tahsis talebinde bulunan veya ölenlerin aylıkları 4447 ve 5510 sayılı kanunla getirilen ikili karma sisteme
- 2000 öncesi hizmetleri bulunup 2008/Ekim (özel sektör için 01/10/2008, kamu sektörü için 15/10/2008) sonrası tahsis talebinde bulunan veya ölenlerin aylıkları gösterge, 4447 ve 5510 sayılı kanunla getirilen üçlü karma sisteme göre hesaplanıyor.
EMEKLİ AYLIĞININ MİKTARINI BELİRLEYEN UNSURLAR NEDİR?
Gerek gösterge sistemi gerek 4447 ve gerekse 5510 sayılı kanunlarla getirilen aylık hesaplama sistemlerinde aylığın miktarını belirleyen üç temel unsur bulunuyor: Sigortalıların yaşı, prim ödeme gün sayısı ve prime esas kazançları. 2000’den sonra aylıkların hesaplanmasında TÜFE ve GH oranları kullanılmaya başlandı. Yaş, sadece gösterge sistemine göre bağlanan aylıklarda aylık bağlama oranının tespitinde dikkate alınıyor. Kadınlarda 50, erkeklerde 55 yaştan sonraki her tam yaş için taban aylık bağlama oranlarına “1” puan ekleniyor. 4447 ve 5510 sayılı kanunlarla getirilen sistemlerde, yaşın aylık bağlama oranlarına etkisi bulunmuyor. Prim ödeme gün sayısı, aylık bağlama oranının tespitinde dikkate alınıyor. Prim gün sayısı ne kadar fazlaysa aylık bağlama oranı da yüksek oluyor.
Aylık bağlama oranının hesaplanmasına ilişkin kurallar göstergesi, 4447 ve 5510 sayılı kanunlarla getirilen aylık hesaplama sistemlerinde farklılık gösteriyor. Prime esas kazançların, asgari, azami veya asgarinin katları üzerinde olması aylık miktarını doğrudan etkiliyor. Primlerin yüksek kazançlar üzerinden bildirilmesi bağlanacak aylığın miktarını artırıyor. İkili veya üçlü karma sistemlere göre bağlanan aylıklarda aylığın miktarını belirleyen diğer önemli bir faktör, sigortalıların hangi yıllarda çalıştığı. Özellikle 2000’den sonra getirilen aylık hesaplama sistemlerinde, prime esas kazançların olduğu gibi alınmayıp emeklilik talep yılına güncellenmesi, çalışılan yıllara göre bazılarının daha çok güncellenmesi sonucunu doğurduğu için emekli aylığı miktarını önemli ölçüde etkiliyor.
YARIN:
- SSK’li EYT’lilerin aylıkları nasıl hesaplanacak?
- EYT’lilerin emekli aylıklarının miktarını etkileyen faktörler neler?
- Sosyal güvenlik sistemimizde emekli aylıkları neden düşüyor?
SORULARINIZ İÇİN
nergis.simsek@cumhuriyet.com.tr adresine e-posta yollayabilirsiniz.
